Επιρροές και ανάπτυξη του φαινομένου στην Αμαλιάδα του Μεσοπολέμου. Η περίπτωση της Μαρίκας Μπότση – Τσαπαλίρα και του Νίκου Μπελογιάννη
Γράφει: η Πουλχερία Γεωργιοπούλου
Για να φτάσουμε στα εορταστικά 25χρονα του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους είχε προηγηθεί σχεδόν ένας ολόκληρος αιώνας περιπετειών και αντιδράσεων ώστε να υπάρξει καταρχήν κινηματογράφος για παιδιά, που μέσω μιας δύσκολης εξελικτικής πορείας και με τον επίμονο αγώνα φωτισμένων ανθρώπων να μετατραπεί στη συνέχεια σε ένα ζωντανό εκπαιδευτικό εργαλείο, δηλαδή, μέσα από ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινότητα οι μαθητές όλων των βαθμίδων γίνονται οι ίδιοι δημιουργοί παιδικού και νεανικού κινηματογράφου.
Πολύτιμος αρωγός στην παρούσα έρευνα στάθηκε η έκδοση από το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας της ιστορικής μελέτης με τίτλο « Όταν ο κινηματογράφος πήγε στο ελληνικό σχολείο και γύρισε με κλάματα» - Το χρονικό της “ταραγμένης” σχέσης του κινηματογράφου με τη δημόσια εκπαίδευση στην Ελλάδα από το 1900 ως το 1997.
Συγγραφέας είναι ο Νίκος Θεοδοσίου, σκηνοθέτης, ιστορικός του κινηματογράφου, υπεύθυνος για την Ευρωπαϊκή Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας “Camera Zizanio” , και μέλος του «Σκασιαρχείου».
Χωρίς αυτή τη μελέτη θα ήταν αδύνατον να προαχθούν δημιουργικοί συσχετισμοί του εν λόγω θέματος με τη δράση δύο προσωπικοτήτων της Αμαλιάδας της Μαρίκας Μπότση Τσαπαλίρα και του Νίκου Μπελογιάννη.
Συσχετισμοί που συνεπικουρούν και ιστορικά στο αίτημα να ολοκληρωθεί στην Ηλεία ο χώρος που θα φιλοξενήσει μόνιμα τη μαθητική κινηματογραφική παραγωγή.
Από το συγγραφέα της μελέτης πληροφορούμαστε πως το πιο ριζοσπαστικό κομμάτι του φεμινιστικού κινήματος της εποχής του μεσοπολέμου πρωτοπόρησε ακολουθώντας τα διεθνή κινήματα, οργάνωσε και υποστήριξε τη θεσμοθέτηση του παιδικού κινηματογράφου.
Η σύγχρονη Αμαλιάδα, είναι η «συμπρωτεύουσα» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, ωστόσο στο παρελθόν της βρίσκεται μια σημαντική πρωτιά.
Στην Αμαλιάδα 90 χρόνια νωρίτερα ο Προοδευτικός Σύνδεσμος Γυναικών ακολουθώντας τα πρότυπα των φεμινιστικών οργανώσεων των Αθηνών δημιούργησε στην πόλη κινηματογράφο αποκλειστικά για παιδιά.
Την πρωτοβουλία για την ίδρυση αυτού του σωματείου είχε η Μαρία Μπότση που λίγα χρόνια νωρίτερα στην Αθήνα ήταν πρωτοκλασάτο στέλεχος των οργανώσεων που μάχονταν για τα δικαιώματα της γυναίκας.
Όταν ο Μπελογιάννης φτάνει παράνομα στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1950, βρίσκεται στο στόχαστρο των διωκτών του από την πρώτη σχεδόν στιγμή. Παρόλα αυτά εργάζεται με προσήλωση για τους στόχους της αποστολής του.
Πρόκειται για ένα καλλιεργημένο άνδρα 35 ετών, που όταν γελούσε γέμιζε ο τόπος φως λέει η κόρη του ζευγαριού που τον έκρυβε στο σπίτι τους, χωρίς να γνωρίζουν την ταυτότητά του. Επιδεικνύει πλήθος ενδιαφερόντων: μελετά και γράφει συνεχώς, είναι ενήμερος για τις τελευταίες εκδόσεις βιβλίων στην Αθήνα και ζητά να του τις αγοράζουν, ακούει κλασική μουσική στο ραδιόφωνο, και μιλά για ποιοτικό κινηματογράφο. Αριστουργήματα της 7ης τέχνης που είχαν κυκλοφορήσει στις ευρωπαϊκές αίθουσες μόλις το 1948. Ταινίες με πρωταγωνιστές παιδιά, που πρόλαβε να δει στην ολιγόμηνη παραμονή του ως πολιτικός πρόσφυγας στις λαϊκές δημοκρατίες.
Ο κινηματογράφος ήταν όνειρο ζωής, αφού στην Αμαλιάδα των γυμνασιακών του χρόνων ήταν απαγορευμένη διασκέδαση, ενώ εξακολουθούσε να ισχύει το ίδιο για τους μαθητές στην Ελλάδα του ΄50.
Η Μαρίκα Μπότση – Τσαπαλίρα και ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν δυο προσωπικότητες με ισχυρό πολιτικό και κοινωνικό αποτύπωμα, συναντήθηκαν στους δρόμους της πόλης σε πορείες παράλληλες και αλληλοτεμνόμενες.
Η Τσαπαλίρα με την πλούσια εμπειρία της στους φεμινιστικούς αγώνες έφερε στην προπολεμική Αμαλιάδα πρωτοπόρες πρακτικές και προκάλεσε τομές στο κοινωνικό γίγνεσθαι μετακατοχικά ως η πρώτη γυναίκα δήμαρχος στην πόλη και μάλλον σε ολόκληρη τη χώρα .
Ο Νίκος Μπελογιάννης με τη στάση και την προσωπικότητά του πλήρωσε με τη ζωή του τα μετεμφυλιακά πάθη και έγινε παγκόσμιο σύμβολο. Είναι ο αταλάντευτος κομμουνιστής, ο διανοούμενος, ο συμπονετικός για τους ανθρώπους του κόπου και του μόχθου, συνεπής υποστηρικτής του γυναικείου ζητήματος, ενώ αναδύεται ακόμα μια ενδιαφέρουσα πτυχή της προσωπικότητάς του, η αγάπη του για τα παιδιά σε συνδυασμό με την αντίληψη της αξίας του ποιοτικού κινηματογράφου .
Η Μαρία Μπότση (1904-2006) με δράση στον Σοσιαλιστικό Όμιλο, σπουδές στη Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών και έπειτα στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων.
Ήταν αδερφή των εκδοτών των εφημερίδων Ακρόπολις και Απογευματινή Νάσου και Διονύση Μπότση, η αδελφή τους Τούλα είχε παντρευτεί το Γεώργιο Βουτσινά ιδιοκτήτη και εκδότη της «Ακρόπολις».
Ο Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών ήταν η πιο πρωτοπόρα έκφραση του γυναικείου κινήματος και οι αρχές του Ομίλου ήταν καθαρά πολιτικές. Στα αιτήματά του περιλαμβάνονταν η ισότητα αμοιβής ανδρών και γυναικών, η οκτάωρη εργασία,το δικαίωμα στην άμβλωση, η καθιέρωση του πολιτικού γάμου, η προστασία της μητρότητας μέσα κι έξω από το θεσμό της οικογένειας, κατάργηση της προίκας, εννεατάξια υποχρεωτική και δωρεάν εκπαίδευση, παιδικά ιατρεία και συσσίτια για τα παιδιά.
Στην πρώτη δημόσια συγκέντρωση για τη γυναικεία ψήφο που έγινε το 1928 στην Αθήνα, συναντήθηκαν η Μαρία Σβώλου κορυφαία προσωπικότητα του γυναικείου κινήματος, ιδρυτικό μέλος και γραμματέας του «Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας», η νομικός Αγνή Στουδίτου που είχε πρωτοστατήσει στην ίδρυση ομοσπονδίας με την επωνυμία «Σύνδεσμος των Παιδικών Κινηματογράφων», και η νεαρή αντιπρόσωπος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Γυναικών Μαρία Μπότση. Αντικείμενο της ομιλίας της ήταν «Η γυναίκα στο δήμο και στην κοινότητα», θέμα προφητικό όπως αποδείχτηκε από τις μελλοντικές εξελίξεις στη ζωή της ομιλήτριας.
Η επίμονη σουφραζέτα φτάνει στην Αμαλιάδα
Ένα χρόνο μετά την ομιλία της για τη γυναικεία ψήφο η Μαρία παντρεύεται τον αμαλιαδίτη Παναγιώτη Τσαπαλίρα και μετακομίζει στην Αμαλιάδα όπου ανοίγει φαρμακείο.
Η δυναμική νέα γυναίκα με το πρακτικό μυαλό και τη μαχητική προσωπικότητα βρέθηκε σε μια πόλη όπου κυριαρχούν οι αντιθέσεις. Εντυπωσιακά υψηλή πνευματική κίνηση από τη μία , οικονομική εξαθλίωση από την άλλη, χρεωκοπημένοι έμποροι καίνε τα σπίτια τους για να εισπράξουν ασφάλιστρα, παθήματα και δεινά γονατίζουν τον αγροτικό κόσμο, η μάστιγα των τοκογλύφων, πείνα και δυστυχία στις παραγκογειτονιές με τους ταλαιπωρημένους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Ο καθημερινός Γολγοθάς των ανθρώπων που ζουν στο περιθώριο μιας ζωής χωρίς ελπίδα αποτυπώνεται με ευαισθησία στο γραπτό ενός μαθητή αστικής οικογένειας. Όταν ζητείται από τον φιλόλογο να γράψουν στην τάξη μια έκθεση για το Πάσχα, αυτός κάθισε και περιέγραψε τη ζωή μιας φτωχής γυναίκας στη γειτονιά του που δούλευε στα ξένα σπίτια για να μπορέσει να μεγαλώσει τα παιδιά της. Ο μαθητής ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης.
Η Μπότση με την προηγούμενη μακροχρόνια θητεία της στα φεμινιστικά σωματεία της πρωτεύουσας γνωρίζει τα πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει μια γυναικεία οργάνωση σε ζητήματα όπως η προστασία και μόρφωση των φτωχών παιδιών και εφήβων και η υποστήριξη των γυναικών και των δικαιωμάτων τους.
Τρία χρόνια μετά από την εγκατάστασή της στην Αμαλιάδα, στις 19 Ιουνίου 1932 η 28χρονη Μαρίκα ίδρυσε τον «Προοδευτικό Σύνδεσμο Γυναικών Αμαλιάδος». Μαζί της συμπαρατάχτηκαν 17 πρωτοπόρες και δραστήριες Αμαλιαδίτισσες, οι περισσότερες επαγγελματικά καταξιωμένες στην τοπική κοινωνία.
Ενημερώνεται για ό,τι συμβαίνει στην Αθήνα σχετικά με τη γυναικεία χειραφέτηση και αρθρογραφεί για την πρόοδο του φεμινιστικού κινήματος στον τοπικό τύπο, όπως π.χ. στην εβδομαδιαία εφημερίδα πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων καθώς και Σταφιδικών Συμφερόντων Νέοι Καιροί της Αμαλιάδας.
Ιδιοκτήτης – εκδότης της εφημερίδας ήταν ο Μίμης Παλμαντούρας (που θα εκτελεστεί την περίοδο της Κατοχής μαζί με τον αδελφό του Μέλτη γιατί τύπωναν προκηρύξεις του ΕΑΜ), αρχισυντάκτης της εφημερίδας είναι ο μαθητής Νίκος Μπελογιάννης .
Η Μαρίκα δίνει το στίγμα της μαχητικότητας με την οποία σκοπεύει να πορευτεί. Σε άρθρο της παραμονές των κοινοβουλευτικών εκλογών του 1932, γράφει μεταξύ άλλων : « Αντίδραση για τη δημοτική ψήφο των γυναικών υπάρχει από τη μία μεριά από τους υποκριτάς κι αφιλοσόφητους λογάδες που μας πουλάνε εύκολα αερόλογη επιστήμη άσχετη με τη ζωή, κι από την άλλην από μερικές γυναίκες που πάσχουν από εγκεφαλική ραθυμία, και μερικές άχρηστες σχολαστικές…»
Ενώ στο Φιλολογικόν Ημερολόγιον ΑΥΓΗ του Πύργου, το Νοέμβρη του ΄32 γράφει : «Η σημερινή γυναίκα από το γυμνάσιο αρχίζει να επαναστατεί κατά των συνθηκών της σημερινής κοινωνίας. Ζητεί την ατομική της ελευθερία και την ανατολή ενός ανώτερου ανθρώπινου πολιτισμού… Όλα αυτά τα καινούργια συναισθήματα ανάγκασαν τη γυναίκα να μπει στην πολιτική για να μπορέσει να υπερασπίσει το σπίτι της, τα παιδιά της και την κοινωνία ολόκληρη.»
Ο νεαρός αρχισυντάκτης της εφημερίδας Νέοι Καιροί και η προοδευτική νεολαία της πόλης πρέπει να βλέπουν με συμπάθεια και ενθουσιασμό την ουρανοκατέβατη σουφραζέτα με την κοφτερή γλώσσα.
Ο Μπελογιάννης από μαθητής γυμνασίου είχε έντονη πολιτική παρουσία, υπό την επιρροή του γυμνασιάρχη και φιλολόγου Ανδρέα Παπαθεοδώρου. Δεκαεπτά χρονών μαζί με την αδελφή του Ελένη, τη συμμαθήτριά του Βιττόρια Φραγκογιαννοπούλου και φίλους του έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος (ΟΚΝΕ).
Ο αμαλιαδίτης συγγραφέας Μήτσος Αλεξανδρόπουλος γράφει για εκείνη την εποχή : « ύστερα οι απεργίες. Άρχισαν από το γυμνάσιο. Ποτέ τα χρονικά της πολιτείας δε γνώρισαν τέτοιες ταραχές. Οι μαθητές αρνούνταν να πάνε στα μαθήματα, έπιαναν τις πόρτες, απαγόρευαν την είσοδο. Έκαναν επεισόδια με τους καθηγητές, συγκρούσεις με τη χωροφυλακή… Η πόλη έβραζε. Έπιασαν κάπου τριάντα γυμνασιόπαιδα, εργάτες από σωματεία, πέντε έξι συνεταιριστές».
Την ίδια χρονιά με την ίδρυση του «Προοδευτικού Συνδέσμου Γυναικών Αμαλιάδος» ο πολυπράγμων Μπελογιάννης εκδίδει στα πιεστήρια των φίλων του αδερφών Παλμαντούρα το φιλολογικού χαρακτήρα περιοδικό «Χαραυγή» στα πρότυπα ανάλογων αθηναϊκών περιοδικών. Όμως, δεν μένει στη στενή γεωγραφική περιοχή της Αμαλιάδας, αλλά στέλνει κείμενα λογοτεχνικού ενδιαφέροντος και στην Αθήνα, τα οποία δημοσιεύονται.
Ανήσυχη προσωπικότητα, φιλομαθής αλλά και καλαμπουρτζής, έδειξε ιδιαίτερο ταλέντο και στο θέατρο καθώς μαζί με συμμαθητές και συμμαθήτριές του ήταν μέλος ερασιτεχνικών θιάσων και ανέβαζαν παραστάσεις με μεγάλη επιτυχία στο κινηματοθέατρο της πόλης.
Ωστόσο η καλλιεργημένη νεολαία της πόλης βιώνει μια λειψή κοινωνική ζωή με παράλογες απαγορεύσεις, καθώς δεν επιτρέπεται σε μαθητές γυμνασίου να παρακολουθούν κινηματογραφικές ταινίες.
Την ίδια εποχή στην Αθήνα δύο γυναίκες, μέλη όπως και η Μαρίκα του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων, αρθρογραφούν για το ζήτημα του σχολικού κινηματογράφου.
Η Καίτη Παππά, που ήταν αντιπρόεδρος του Συνδέσμου το 1928 - όταν η Μαρίκα ζούσε ακόμα - στην Αθήνα, στέλνει λεπτομερή και ενθουσιώδη ανταπόκριση από τη Βιέννη στο φεμινιστικό περιοδικό Ελληνίς για το Γ΄Διεθνές Εκπαιδευτικό Κινηματογραφικό Συνέδριο ενώ η Άννα Γιαννοπούλου διευθύντρια της Παιδαγωγικής Ακαδημίας του Αρσακείου σε άρθρο με τίτλο «Το νέο σχολείο και ο κινηματογράφος», επικεντρώνεται στο γεγονός πως ο κινηματογράφος έχει μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των νέων, όχι μόνο για τις «μαγικές ικανότητές» του να εκμηδενίζει τις αποστάσεις αλλά και γιατί αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαλείο για τη γνωριμία με τον κόσμο και την κατανόησή του.
Το μέγεθος της απογοήτευσης στη νεολαία από την έλλειψη του κινηματογράφου αποτυπώνεται και στη λογοτεχνία:
Ο αμαλιαδίτης συγγραφέας Αντώνης Σιμιτζής στο αυτοβιογραφικό του διήγημα «Φύλαξέ μου τις παλιές φωτογραφίες» βάζει δυο γυμνασιόπαιδα να συζητούν : « - ξέρεις τι είναι να μη μας επιτρέπουνε τον κινηματογράφο; Βρε αδερφέ, πού ζούμε; Δεν θα ΄ταν προτιμότερο να βλέπαμε ένα καλό έργο αντί να γυρίζουμε έτσι μέσα στην υγρασία; Κατάλαβες τι γνώσεις έχουν τα παιδιά στις μεγάλες πόλεις πάνω στην τέχνη, κι εμείς εδώ δεν ξέρουμε τι μας γίνεται; Πού είναι τα μουσεία μας; Πού είναι οι βιβλιοθήκες, το θέατρο;».
Εντωμεταξύ η Μαρίκα με αγγελίες της στις εφημερίδες, θέτει και το φαρμακείο της (για πληροφορίες και εγγραφές) στην υπηρεσία του Συνδέσμου Γυναικών. Από την προηγούμενη εμπειρία της στους συλλόγους των Αθηνών, γνωρίζει τον τρόπο που πρέπει να δουλέψει για να πετύχει τους σκοπούς της.
Συσπειρώνει για το σκοπό αυτό επιστήμονες, γιατρούς, πολιτικούς, δικηγόρους και τον κλήρο όπως τον Μητροπολίτη Ηλείας Αντώνιο.
Διοργανώνει διαλέξεις στο κινηματοθέατρον «Πάνθεον». Ένα μικρό χρηματικό ποσό ως εισιτήριο ενίσχυε τους σκοπούς του Συνδέσμου, ο οποίος προάγει στην τοπική κοινωνία την πρόταση για εκπαίδευση αντί της ελεημοσύνης.
Ιδρύει παρά τις αντιδράσεις «Κυριακόν σχολείον» «με επίλεκτον και ιδικευμένον προσωπικόν» όπως σημειώνει η τοπική εφημερίδα ΗΧΩ, και Σχολή Ραπτικής για τα αγράμματα εργαζόμενα κορίτσια.
Ο Σύνδεσμος δημιούργησε ιδιωτικό Δημοτικό Σχολείο στο οποίο φοιτούν δωρεάν αλητάκια που μαζεύουν τα μέλη του από τους δρόμους και εκτός από γράμματα μάθαιναν και μια τέχνη για να ζήσουν, ιδρύθηκαν βραδινά Σχολεία για αγράμματα άπορα αγόρια με δωρεάν εγγραφή, λαϊκά συσσίτια για τους άπορους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου 3 φορές την εβδομάδα, ενώ στους σκοπούς του Συνδέσμου ήταν και η ίδρυση Βιβλιοθήκης.
Και τον Απρίλιο του 1933 η εφημερίδα ‘ΗΧΩ’ της Αμαλιάδας δημοσιεύει την είδηση για την έναρξη παιδικού κινηματογράφου. Η Μαρίκα έχει καταφέρει μέσα σε λίγο διάστημα να μετακενώσει από την Αθήνα στην Αμαλιάδα, σχεδόν στο σύνολό τους, τις ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες των φεμινιστικών οργανώσεων.
Γράφεται μεταξύ άλλων στην εφημερίδα:
« Με μεγάλη μας χαρά είδαμε πως την Πέμπτη το απόγευμα ο Σύνδεσμος των Γυναικών έκαμε έναρξη των Παιδικών ταινιών.
- Το γέλιο είναι η χαρά της ζωής.
Κι ήτανε πραγματική απόλαυση να βλέπη κανείς 300 παιδάκια να παρακολουθούν με σπαρταριστά γέλια τις Κωμωδιούλες της ταινίας και ορισμένες στιγμές με πραγματική προσοχή τα διδακτικά μέρη. Γιατί οι παιδικές αυτές ταινίες συνδυάζουν το ψυχαγωγικόν μετά του ωφελίμου».
Το άρθρο της αμαλιαδίτικης εφημερίδας θυμίζει τη φράση του θερμού υποστηρικτή του παιδικού κινηματογράφου Κωστή Παλαμά, σε χρονογράφημα του από το μακρινό 1915 «Τι ωραιοτέρα, ελκυστικωτέρα και τι αθωοτέρα δια τα παιδιά μας απόλαυσις από την χαράν του κινηματογράφου».
Τις ταινίες και τα ντοκιμαντέρ η Μαρίκα προμηθεύεται βεβαίως από το Γραφείο Εκπαιδευτικών Ταινιών που είχαν ιδρύσει οι φεμινίστριες συνεργάτιδές της στην Αθήνα. Το εισιτήριο για τις προβολές κόστιζε δύο δραχμές αλλά είναι βέβαιο ότι προσφέρονταν δωρεάν στα ορφανά και τα προσφυγόπουλα.
Με τη δικτατορία του Μεταξά (1936) ο Προοδευτικός Σύνδεσμος Γυναικών αναστέλλει τη δράση του καθώς το καθεστώς ήταν αρνητικό στη συμμετοχή της γυναίκας στα κοινωνικά ζητήματα.
Ο Μπελογιάννης φοιτητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1933, υποθέτουμε πως ούτε τότε κατόρθωσε να χαρεί τη μαγεία του κινηματογράφου. Κυνηγημένος καθώς ήταν λόγω της έντονης πολιτικής του δράσης διαγράφεται από το Πανεπιστήμιο, και θα ακολουθήσει το μαρτυρικό δρόμο της φυλακής, των βασανιστηρίων, των εκτοπίσεων και της εξορίας.
Κρατούμενος της μεταξικής δικτατορίας παραδόθηκε στους Ιταλογερμανούς και βρέθηκε στις φυλακές της Ακροναυπλίας.
Στο «προαύλιο Γληνού» το περίφημο Πέτρινο Πανεπιστήμιο που είχε ιδρύσει ο μαχόμενος διανοητής και παιδαγωγός, ο Μπελογιάννης εμβάθυνε τους στοχασμούς του, μελετώντας πάνω στα προβλήματα της νεοελληνικής κοινωνίας και της συγγραφής. Με το υψηλό επίπεδο γνώσεων που είχε αποκτήσει επεξεργάστηκε τη μελέτη του για το ρόλο του ξένου κεφαλαίου στην Ελλάδα.
Στις μελέτες των διανοούμενων συναγωνιστών του είχαν επισημανθεί οι παράλογες απαγορεύσεις και στρεβλώσεις που αφορούσαν τη λαϊκή εκπαίδευση και τα εργαλεία της, και οι οποίες πρέπει να εξοβελιστούν από το εκπαιδευτικό σύστημα της μετακατοχικής Ελλάδας.
Έτσι ο κινηματογράφος ως απαραίτητο εργαλείο στο «Δεύτερο βαθμό» παιδείας, δηλαδή για παιδιά 15 – 18 χρονών περιλαμβανόταν στο Σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία που εισηγήθηκε το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ στη Γραμματεία Παιδείας της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) και εμπνευστής του ήταν ο Δημήτρης Γληνός.
Η ΠΕΕΑ ήταν η διοργανώτρια της Εθνοσυνέλευσης των δημοκρατικά κι ελεύθερα εκλεγμένων αντιπροσώπων του λαού, μεταξύ αυτών και 5 γυναικών, που έγινε το Μάϊο του ΄44 στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Οι γυναίκες ψηφίζουν ισότιμα και εκλέγονται στο Εθνικό Συμβούλιο καθώς είχε οριστεί με ψήφισμα πως «Όλοι οι Έλληνες, άντρες και γυναίκες, έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα». Τότε στις ελεύθερες περιοχές εκλέγεται μεγάλος αριθμός γυναικών στα κοινοτικά συμβούλια.
Πολλές δεκαετίες αργότερα το 2001 η Μαρίκα θα πει: «Ζητάγαμε το δικαίωμα της ψήφου για τη γυναίκα και δε μας το έδιναν. Το κατακτήσαμε όμως μαζί με το λαό στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης».
Μετά την απελευθέρωση της Αμαλιάδας από τους Γερμανούς στις 4 Σεπτέμβρη του ΄44 η Μαρίκα μαζί με δυο ακόμα γυναίκες εκλέγεται δια βοής από το λαό για να τον εκπροσωπήσει στην 15μελή Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Στη δικαιοδοσία της οποίας υπάγονταν όλα τα θέματα και τα προβλήματα της πόλης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκτίμηση των προοδευτικών αμαλιαδιτών στην αυτόφωτη προσωπικότητα και το κύρος της Μαρίκας δεν μεταβάλλεται, όταν λίγες μέρες αργότερα η εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ στον Πύργο, όργανο του ΕΑΜ Ηλείας, στην οποία αρθρογραφεί και ο Μπελογιάννης, δημοσιεύει καταγγελία κατά της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ καθώς ιδιοχτήτες και διευθυντές της – των συγγενών δηλαδή της Μαρίκας - είχαν γίνει στη διάρκεια της Κατοχής πληρωμένα επίσημα όργανα της φασιστικής οργάνωσης ΕΕΕ και της Γκεστάπο.
Έτσι, τρεις μήνες αργότερα το Δεκέμβρη του ΄44 θα εμπιστευθούν στα έμπειρα χέρια της μαχητικής φεμινίστριας με τις δημοκρατικές αντιλήψεις και τις αποδεδειγμένα οργανωτικές ικανότητες την τύχη της πόλης.
Η Τσαπαλίρα ανέλαβε τη δημαρχία στον απόηχο τραγικών γεγονότων. Στις 6 Δεκεμβρίου 1944 οι άγγλοι του φρουραρχείου Αμαλιάδας έστησαν παγίδα και συνέλαβαν τις αρχές της πόλης, τον δήμαρχο Νικόλαο Χαλβατζιώτη και τους επικεφαλής των ΕΑΜικών οργανώσεων. Έγινε συμπλοκή και σκοτώθηκε ο διοικητής της Πολιτοφυλακής και ένας άγγλος. Η πόλη έμεινε ακέφαλη και ο πρόεδρος Λαϊκής Επιτροπής Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΕΑΜίτης αντιστασιακός και ποιητής Σάκης Ρετσινάς πρότεινε τη Μαρίκα για δήμαρχο.
Το πρωτόγνωρο γεγονός δημοσιεύεται μόνο στην εφημερίδα Ελεύθερη Αχαΐα, ημερήσιο όργανο του ΕΑΜ Αχαΐας με αρχισυντάκτη το Νίκο Μπελογιάννη.
Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, η αριστερά μπήκε στο περιθώριο. Η ελληνική νομοθεσία δεν προβλέπει την παραμονή μιας γυναίκας στη Δημαρχία και στις 22 Μαρτίου τ0υ 1945 η Τσαπαλίρα παραιτείται. Ακριβώς εκείνες τις μέρες η εθνοσύμβουλος Μαρία Σβώλου δημοσιεύει άρθρο με τίτλο «Τα πολιτικά δικαιώματα της ελληνίδας» στην εφημερίδα του ΕΑΜ «Λεύτερος Μωρηάς» που εκδίδει στην Πάτρα ο Μπελογιάννης, ενώ το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς ο Μπελογιάννης επανέρχεται στο ζήτημα και δημοσιεύει άρθρο για «Το γυναικείο κίνημα στην Πελοπόννησο».
Δεν γνωρίζουμε αν ο Μπελογιάννης πρόλαβε να δει το ντοκιμαντέρ «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» που γύρισε το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού με πρωταγωνιστές παιδιά και συντελεστές τους συναγωνιστές του Γιώργη Σεβαστίκογλου, Μάνο Ζαχαρία και διευθυντή φωτογραφίας τον Απόστολο Μουσούρη πνευματικό παιδί του Δημήτρη Γληνού.
Όπως και να ΄χει ο Μπελογιάννης ήταν σε όλα του μια πρωτοτυπία γράφει ο συναγωνιστής του αμαλιαδίτης συγγραφέας Μήτσος Αλεξανδρόπουλος.
Ο μπαρουτοκαπνισμένος και ριψοκίνδυνος αντάρτης, ο υψηλόβαθμος αξιωματικός και πολιτικός επίτροπος δυο μεραρχιών ξεκλέβει χρόνο από τα πολλά καθήκοντά του και σκύβει με γνήσιο ενδιαφέρον και στοργή πάνω στους μικρούς μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ που ξεριζώθηκαν από τα βομβαρδισμένα χωριά τους.
Σύμφωνα με τη συγκλονιστική μαρτυρία επισκέπτριας στη Μόνιμη Έκθεση «Νίκος Μπελογιάννης» : την συμβούλευε σαν πατέρας, γελούσε ξεκαρδισμένος κάθε φορά που η 14χρονη μικρούλα τον χαιρετούσε στρατιωτικά με το όπλο της να την ξεπερνά σε ύψος, και όταν αργούσαν οι εφοδιοπομπές της έδινε κρυφά το φαγητό του κι ο ίδιος έμενε νηστικός.
Επιστρέφοντας ο Μπελογιάννης στην Ελλάδα του ΄50 ο κινηματογράφος συνεχίζει να είναι απαγορευμένος για τους μαθητές του γυμνασίου. Ο Αντώνης Σιμιτζής σημειώνει: Ο κινηματογράφος, επιτρέπεται για όλους εκτός από τους μαθητές και τους φυλακισμένους!
Σε μια Αθήνα συγκλονισμένη από την παγκόσμια κινητοποίηση για τη διάσωση του Μπελογιάννη, τις δίκες και την εκτέλεση του, η φωτισμένη παιδαγωγός Ειρήνη Παϊδούση δημοσιεύει άρθρο στο περιοδικό Παιδεία και Ζωή με τίτλο « Ο Κινηματογράφος ως παιδαγωγικό μέσο».
Είναι η πρώτη φορά που στην Ελλάδα γίνεται έμμεση αλλά και σαφής αναφορά σε έναν ποιοτικό κινηματογράφο για παιδιά και νέους. Προτείνει τη χρησιμοποίηση του «κινηματογράφου των μεγάλων», του ποιοτικού κινηματογράφου, κι όχι κάποιων εκπαιδευτικών ταινιών ως εκπαιδευτικό υλικό.
Ανάμεσα στους τίτλους που προτείνει η Παϊδούση βρίσκεται η ουγγρική δραματική αντιπολεμική ταινία Κάπου στην Ευρώπη.
Πρόκειται για το φιλμ που συγκλόνισε τον Μπελογιάννη. «δεν έχει ταίρι» είχε πει δυο χρόνια νωρίτερα στο ζευγάρι που τον έκρυβε, και τους πρότεινε αν κάποτε την αφήσουν να παιχτεί στην Ελλάδα να πάνε να τη δούνε μαζί με την κόρη τους που ήταν τότε μαθήτρια του Γυμνασίου.
Η ταινία αφηγείται την ιστορία μιας ομάδας ορφανών και εγκαταλειμμένων παιδιών που παλεύουν για επιβίωση σε έναν κόσμο ρημαγμένο από τον πόλεμο, η παρέα με ένα διακεκριμένο μουσικό, του οποίου η καριέρα κατέρρευσε εξαιτίας του πολέμου κάνει τα παιδιά να αποκτήσουν μια νέα εκπαίδευση να γνωρίσουν τις σοσιαλιστικές ιδέες και την κλασική μουσική.
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου αναζήτησε το φιλμ στην Ουγγαρία, το υποτίτλησε και η ταινία προβάλλεται απόψε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τιμώντας 72 χρόνια μετά την επιθυμία του πρωτοπόρου αγωνιστή, και αφιερώνεται στη μνήμη της μαχόμενης φεμινίστριας Μαρίκας Μπότση Τσαπαλίρα για την τεράστια προσφορά της στην πολιτική και κοινωνική ιστορία της πόλης.
Πηγές
Νίκος Θεοδοσίου « Όταν ο κινηματογράφος πήγε στο ελληνικό σχολείο και γύρισε με κλάματα» - Το χρονικό της “ταραγμένης” σχέσης του κινηματογράφου με τη δημόσια εκπαίδευση στην Ελλάδα από το 1900 ως το 1997. Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας
Εικόνας μεταχειρίζου, ω διδάσκαλε! Τρία κείμενα του Κωστή Παλαμά για τον κινηματογράφο και το ρόλο του στην εκπαίδευση, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας
Λεωνίδας Κ. Καρνάρος, Μαρίκα Μπότση Τσαπαλίρα, η πρώτη Γυναίκα Δήμαρχος στην Ελλάδα 1944 – 1945
Λεωνίδας Κ. Καρνάρος, Το χρονικό του Αμαλιαδίτικου τύπου 1908 – 2018
Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Νύχτες και Αυγές Ά τόμος Η πολιτεία
Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Αυτά που μένουν, Ά τόμος Η γραμμή της ζωής
Κούλη Ζαμπαθά, Νίκος Μπελογιάννης Νίκος Πλουμπίδης. Οι κουβέντες και οι σκέψεις που κάναμε μαζύ στα στερνά της ζωής τους
Φαίδρα Ζαμπαθά, ομιλία, Εταιρεία Ελλήνων Λογωτεχνών 16/4/2018
Αντώνης Σιμιτζής, Φύλαξέ μου τις παλιές φωτογραφίες
Πάνου Παναγόπουλου, Αμαλιάδα αναδρομή στην ιστορία της
Στάθης Κουτρουβίδης, Η νεανική δράση του Νίκου Μπελογιάννη
Μόνιμη Έκθεση «Νίκος Μπελογιάννης»
Αρχείο εφημερίδων Γιώτας Ζαφειροπούλου
Εφημερίδες, «Ο αγώνας της Γυναίκας», ΜΑΧΗΤΗΣ, Λεύτερος Μωριάς, Ελεύθερη Αχαΐα