Χριστούγεννα, «χρονιάρα μέρα...»

Τα Χριστούγεννα σύμφωνα με το ελληνικό/ορθόδοξο εορτολόγιο, γιορτάζουν αρκετά ελληνικά ονόματα όπως: η Χριστίνα και ο Χρήστος, η Εμμανουέλα και ο Εμμανουήλ, η Χρυσαυγή, η Χρύσα.

Ιατορία

Ειναι γνωστό από την αρχαιότητα ότι, οι μεγαλύτερες από τις γιορτές σε όλες τις χώρες και φυλές του κόσμου, γίνονταν στην εποχή του χειμερινού ηλιοστάσιου, στις 25 του Δεκέμβρη. Ήταν η γιορτή της γέννησης του Ήλιου.

Η ακριβής χρονολόγηση της ζωής του Ιησού είναι άγνωστη αφού οι υπάρχουσες μαρτυρίες που προέρχονται από την Καινή Διαθήκη χαρακτηρίζονται από χρονολογική ασάφεια και επίσης το αφετηριακό 1 μ.Χ. δεν εναρμονίζεται επακριβώς με τα ιστορικά δεδομένα εκείνων των χρόνων.

Το πιο γνωστό σημείο στην προσπάθεια προσέγγισης χρονολογικά της γέννησης του Ιησού, είναι ο θάνατος του Ηρώδη του Μεγάλου. Είναι αυτός που έδωσε την διαταγή να θανατωθούν τα νήπια στη Βηθλεέμ "από διετούς και κατωτέρω".

Επίσης το άστρο της Βηθλεέμ, αν τελικά αφορούσε κάποιο αστρονομικό φαινόμενο, οδηγεί και πάλι στο έτος 747 από κτίσεως Ρώμης ή 7 π.Χ., αφού κατά τον Κέπλερ και άλλους αστρονόμους υπήρξε πράγματι τότε, ένα παρόμοιο ουράνιο φαινόμενο που προκαλείται κατά τη συνάντηση των τριών πλανητών, του Κρόνου, του Δία και της Αφροδίτης.

Το γεγονός αυτό ταιριάζει με την παρατήρηση του Ματθαίου ότι οι Μάγοι πορευόμενοι προς τη Βηθλεέμ, "είδον" τον "αστέρα" και "εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα".

Το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης του Χριστού, κατά τον Ευαγγελιστή Ματθαίο, κλείνει με το θλιβερό συμβάν της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη.

Οι προετοιμασίες για την γιορτή των Χριστουγέννων ξεκινούν από την νηστεία των «τεσσαράκοντα ημερών» του Αϊ Φιλίππου (14 Νοεμβρίου).

Η ημέρα της εορτής του αποστόλου Φιλίππου, στο λαϊκό καλεντάρι χαρακτηρίζεται ως «μικρή αποκριά», γιατί από την επομένη, αρχίζει η νηστεία των σαράντα ημερών για τα Χριστούγεννα, η οποία λέγεται και «μικρή σαρακοστή».

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Στις κυρίως Χριστιανικές χώρες, τα Χριστούγεννα είναι η σημαντικότερη περίοδος διακοπών του έτους που χαρακτηρίζονται κατά ένα μεγάλο μέρος με την ανταλλαγή δώρων.

Άλλα έθιμα στις γιορτές των Χριστουγέννων θεωρούνται τα κάλαντα. Στα δικά μας χρόνια το1960 ~ 66 τα κάλαντα τα λέγαμε ομαδικά οι τάξεις Πέμπτη - Έκτη και όσα χρήματα συγκεντρώνονταν πήγαιναν στο Σχολείο.

Καλήν εσπέραν άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας…

Σημαντικό όμως για τα παιδιά ήταν το κέρασμα που συνήθως ήταν ένα γλυκό, μια καραμέλα ή ακόμη και τα καρύδια.

Δεν είχαμε βέβαια τότε στολισμούς δέντρων. Αυτά είναι ξενόφερτα από την δύση (διεθνή έθιμα) επίσης και η απεικόνιση της Φάτνης των αλόγων, το Αλεξανδριανό αστέρι ή αστέρι της Βηθλεέμ και τέλος (η ελληνική συνήθεια) το χριστουγεννιάτικο καράβι που έχει σχέση με την ενασχόληση των Ελλήνων με τη θάλασσα.

Και ότι φυσικά γράφεται εδώ δεν σημαίνει πως είναι αποκλειστικά των χωριών μας. Και στην Ελλάδα ολόκληρη, μα και σε όλα τα βαλκανικά κράτη είναι πάνω κάτω τα ίδια έθιμα με μικρές παραλλαγές. Και αυτές τις παραλλαγές θέλουμε να επισημάνουμε για να τονώσουμε την αγάπη του λαού μας στις παραδόσεις μας.

Για τα χωριά μας τα Χριστούγεννα ήταν «χρονιάρα μέρα». Η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης και την γιορτάζαμε με ιδιαίτερη παραδοσιακή ευλάβεια. Οι γιορταστικές ετοιμασίες άρχιζαν σχεδόν από τις αρχές του Δεκεμβρίου και ολοκληρώνονταν την παραμονή. Οι νοικοκυραίοι, άνδρες ξωμάχοι φρόντιζαν τις έξω από το σπίτι δουλειές και οι καλές νοικοκυρές τις δουλειές του σπιτιού, ώστε την παραμονή να είναι όλα έτοιμα.

Οι άντρες ασχολούνταν με τα σπαρτά τους που τελείωναν (κάποιες χρονιές) ως και στις δέκα του Δεκέμβρη, με την περιποίηση των γιδοπροβάτων, την βόσκησή τους, την τροφή τους (σανό, τριφύλλια, καρπούς) στα υποστατικά (αγρόκτημα, σταύλος, κουμάσι), με τα ζώα και το σφαχτό της ημέρας. Οι νοικοκυρές συγυρίζουν τα σπίτια (καθαριότητα, στρώσιμο, χριστόψωμα, πίτες, γλυκά κ.τ.λ.).

Κάποια σπίτια περίμεναν και επισκέπτες αλλά και τους δικούς τους, να έρθουν την παραμονή (παιδιά, νυφάδες, εγγόνια) και έπτρπε το σπίτι να είναι στην εντέλεια.

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ

Το χριστόψωμο διέφερε από τα καθημερινά ζυμώματα και το θεωρούσαν ευλογημένο ψωμί.

Οι νοικοκυρές του χωριού, ζύμωναν ένα ιδιαίτερο ψωμί με ψιλοκρισαρισμένο αλεύρι, με ροδόνερο, μέλι, κανέλα και γαρύφαλλο για να γίνει λευκό και αφράτο το χριστόψωμο. Με τη μισή ζύμη έφτιαχναν κουλούρα και με την άλλη μισή ένα καρβέλι με σταυρό από πάνω. Πάστωναν με σουσάμι τη μαλακή ζύμη και από πάνω της έμπηγαν, αμύγδαλα και καρύδια με τα τσόφλια για να το στολίσουν ώστε να ξεχωρίζει από τα άλλα ψωμιά και να είναι εντυπωσιακό. Σε κάποια σπίτια έβαζαν και φλουρί, μια πεντάρα ή δεκάρα που σύμφωνα με την παράδοση, θα έφερνε καλή τύχη σ΄ αυτόν που θα το βρει.

Παράλληλα ο νοικοκύρης κανόνιζε για το κρέας που θα μαγειρευτεί ανήμερα. Είναι γνωστό ότι παλιά, κρέας τρώγαμε δυό τρεις φορές το χρόνο, Χριστούγεννα, Πάσχα, Πανηγύρι άντε και τις αποκριές για όσους έτρεφαν και έσφαζαν χοιρινό. Υπήρχαν και ελάχιστοι που έσφαζαν το γουρούνι παραμονές των Χριστουγέννων.

Για την αγορά κρέατος φρόντιζαν και έσφαζαν οι δυό χασάπηδες που θυμόμαστε, ο Αγγελής Κρούσας (Βερβίτας) και ο Λύσανδρος ο Ρέμος (Σίνος), αργότερα (μπήκε στο χορό) και έσφαζε η Σία του Μερεμέτη. Το πιο φτωχικό σφαχτό πάντως θα ήταν για την περίσταση, ένας καλός κόκορας.

Έτσι, το βράδυ της παραμονής είναι όλα έτοιμα για την ημέρα των Χριστουγέννων. Πριν κοιμηθεί η οικογένεια, σφράγιζαν πόρτες και παραθύρια, και άφηναν έξω ένα αναμμένο δαυλί να καίει και να σαλαχάει τα ξωτικά μακριά από το σπίτι γιατί όπως έλεγαν ,«στις εικοσιπέντε Δεκεμβριού έρχεται το στράτευμα του καλικαντζαριού» και ξεκουμπίζεται και φεύγει την Πρωτάγιαση.

Η μάζωξη της οικογένειας μέσα στο καταχείμωνο γύρω από την φωτιά στο τζάκι, ήταν μία επιπλέον μαγεία της γιορτής των Χριστουγέννων.

Η λειτουργία των Χριστουγέννων αρχίζει νύχτα, για να τελειώσει στα χαράματα.

Ακούγονταν στις εκκλησιές ύμνοι και ψαλμοί, αριστουργήματα ποίησης και λογοτεχνίας.

Για να μην ξεχνάμε και την νεανική μας ιδιότητα, του ψάλτη:

Απολυτίκιο Χριστουγέννων:

«Ἡ Γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν

ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως

ἐν αυτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες

ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο

Σὲ προσκυνεῖν τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης

καὶ Σὲ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν

Κύριε δόξα Σοι.»

Ο Μέγιστος των Υμνογράφων Ρωμανός ο Μελωδός συνθέτει στιχηρά προεόρτια και τρία κοντάκια για τα Χριστούγεννα μεταξύ των οποίων το πλέον γνωστό:

«Ἡ Παρθένος σήμερον

τὸν Ὑπερούσιον τίκτει

καὶ ἡ Γῆ τὸ σπήλαιον

τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει

Ἄγγελοι μετὰ ποιμένων δοξολογοῦσι

Μάγοι δὲ μετὰ αστέρος ὁδοιποροῦσι

Δι’ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη παιδίον νέον

ὁ πρὸ αἰώνων Θεός».

Στο τέλος της λειτουργίας άρχιζαν τα «χρόνια πολλά», οι ευχές, οι χαιρετούρες και οι ασπασμοί. Επιστρέφοντας στο σπίτι, το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν έτοιμο και το φαγητό άρχιζε με κρασοκατάνυξη, μεζέδες, γλυκά και ευχές.

Η νυχτερινή λειτουργία εκτός από τη θρησκευτικότητα και την γραφικότητά της, βόλευε και τους τσοπάνηδες στα ορεινά χωριά μας. Το ξημέρωμα που τα ζωντανά (γιδοπρόβατα) έπρεπε να βγουν στους πρόποδες του Ωλονού (Παλιοστενίτσα, Σφακοβούνι, Γερακάρι, Λακανάστα κλπ) για την βοσκή τους, ο τσοπάνης ήταν τυλωμένος και πιωμένος για να αντέχει στο κρύο και τις βροχές της ημέρας.

Επειδή η Ορεινή Ηλεία ήταν κατ΄ εξοχήν γεωργική επαρχία οι αγωνίες και οι δραστηριότητες του γεωργού (σπορά, σοδειά κλπ.), ήταν συνδεδεμένες με τα θρησκευτικά έθιμα των Χριστουγέννων.

«Εσένα πρέπει, αφέντη μου, το άξιο το ζευγάρι

το άξιο, το περήφανο και το στεφανωμένο.

Ας είν΄ καλά τ΄ αλέτρι σου, Θεός να το πλουταίνει

για να θερίζεις σταυρωτά, να δένεις αντρειωμένα…» (από ελληνικά κάλαντα)