Επιμέλεια : Κώστας Παπαντωνόπουλος
Η Σελήνη είναι ο (μοναδικός) φυσικός δορυφόρος της Γης, ο πέμπτος μεγαλύτερος του ηλιακού μας συστήματος και δεύτερο σώμα κατά σειρά λαμπρότητας που θαυμάζουμε στο Ουράνιο Στερέωμα.
Πήρε το όνομά του από την αρχαιοελληνική θεά, την Σελήνη. Στην δημοτική μας γλώσσα και στην λαϊκή παράδοση ονομάζεται “Φεγγάρι”.
Είναι το κοντινότερο ουράνιο σώμα απο την Γη και όπως είπαμε το δεύτερο φωτεινότερο μετά τον ήλιο.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας, οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν στην επιφάνεια της Σελήνης και καθώς ανακλώνται φτάνουν στη Γη, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι ακτινοβολεί. Εξαιτίας αυτής της εγγύτητας, η Σελήνη ασκεί ισχυρή και βαρυτική επίδραση στην Γη, προκαλώντας φυσικά φαινόμενα όπως οι παλίρροιες αλλά επηρεάζει και τον άξονα περιστροφής της.
Ανάλογα με τη θέση του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης, φωτίζεται διαφορετικό τμήμα της Σελήνης που φαίνεται από την γη, δημιουργώντας τις φάσεις της Σελήνης.
Οι εκλείψεις του Ηλίου προκαλούνται από τη Σελήνη. Όταν αυτή περνάει μπροστά από το Ήλιο, σκιάζει ένα μέρος της Γης, αντίθετα με τις εκλείψεις Σελήνης που προκαλούνται αντιστοιχα από τον πλανήτη Γη. Λόγω της λαμπρότητας και των τακτικών κινήσεων(φάσεων)της Σελήνης ο άνθρωπος από την αρχαιότητα έχει αναπτύξει σημαντικό πολιτιστικό ρόλο.
Η παράδοση αναφέρει ότι ο Ήλιος και η Σελήνη ήταν κάποτε αδέλφια. Όπως όλα τα αδέρφια μάλωναν και μάλιστα ο ήλιος ως αρσενικό, είχε γιομίσει την σελήνη σημάδια από το ξύλο, γι’ αυτό φαίνονται μελανά σημεία στο φεγγάρι. Η μάνα τους είχε αγανακτησει από τα μάγκανα και πριν πεθάνει, τα καταράστηκε να μην είναι ποτέ πια μαζί και έτσι όταν βγαίνει ο ένας έξω η άλλη να είναι πάντα μέσα, ως αιτιολογική εξήγηση του φυσικού φαινομένου.
Το παρακάτω αίνιγμα δείχνει τις φιλικές αλλά και τις εχθρικές, κατά κάποιο τρόπο, σχέσεις των δύο μεγάλων άστρων, του Ήλιου και της Σελήνης:
-“Τα δυο καλά στεκούμενα, τα δυο συμπερπατούμενα,
τα δυο που δεν ταιριάζουνε, τα δυο ποτέ δε μονοιάζουνε, τα δυο που δε λαγιάζουνε”.
Το Φεγγάρι χρειάζεται περίπου 28 μέρες για να κάνει κύκλο γύρω από την Γη. Αυτό φαίνεται να επηρέασε αρκετά τον άνθρωπο, λόγω της μοναδικής φυσικής νυχτερινής φώτισης.
Η λαϊκή αστρονομία έχει πλάσει την δική της ορολογία, ως προς τις φάσεις του Φεγγαριού και μαζί έχει πλάσει την λαογραφία του με πλήθος από προλήψεις, παροιμίες, τραγούδια, μύθους, μαντείες, μαγείες, ιατρική κ.λπ.
Λαϊκές ονομασίες φεγγαριού κατά την ολοκλήρωση του κύκλο του.
Γιόμιση φεγγαριού, λέγεται το γέμισμα, δηλαδή η αύξουσα διαδρομή, δηλαδή το μεγάλωμα της περιόδου του κύκλου του φεγγαριού από μέρα σε μέρα. Ο λαός λέει γεμίζει, δηλαδή αυξάνεται η ορατότητα του φεγγαριού από την γη με γυμνό μάτι. Η λαϊκή ορολογία Γιόμιση προέρχεται από το ρήμα γεμίζω.
Τρυφεροφεγγιά ή νιοφεγγιά, ονομάζεται η περίοδος των πρώτων ημερών της ηλικίας, από την έναρξη της γέμισης του νέου φεγγαριού και όσο διαρκεί η γέμιση, μέχρι το πρώτο τέταρτό της. Δηλαδή από την πρώτη ημέρα της νέας σελήνης μέχρι και την έβδομη ημέρα. Επίσης το φεγγάρι κατά την περίοδο της τρυφεροφεγγιάς λέγεται και “Άταρο”. Μια λαϊκή ρήση που αναφέρεται στα καιρικά φαινόμενα αναφέρει: “Το άταρο φεγγάρι οχτώ μέρες βρέχει”.
Ψημενοφεγγιά, λέγεται το δεύτερο τέταρτο της σελήνης κατά την γέμιση, δηλαδή από την ογδόη ημέρα μέχρι και την δέκατη τετάρτη.
Πανσέληνος, λέγεται η ολική πληρότητα του ορατού φεγγαριού, κατά την νύκτα.
Λαογραφικά την πανσέληνο, στην Πελοπόννησο την έχουμε ακούσει με τον όρο: “Ταψί το φεγγάρι” και την βραδιά αν δεν είχε συννεφιά την λέγανε “Φεγγαρόλουστη” και γενικά όταν έφεγγε αρκετά το φεγγάρι έλεγαν “Φεγγαράδα”. Είναι γνωστές δυο παροιμιώδης φράσεις που αναφέρονται στην φωτεινότητα του Γεναριάτικου και Αυγουστιάτικου φεγγαριού: “Γεναριάτικο φεγγάρι, ήλιος μέρα μοιάζει” και η άλλη: “T’ Αυγούστου το φεγγάρι, σαν ήλιος μέρας μοιάζει”.
Η πανσέληνος συνδέεται παραδοσιακά στη λαϊκή αντίληψη με την αϋπνία, τις επιληπτικές κρίσεις (από όπου προέρχεται και η συνώνυμη λέξη “σεληνιασμός” ή φεγγαροχτυπημένος ή φεγγάριασμα ή και φεγγαρόπαρμα για την ασθένεια επιληψία) και διάφορα μαγικά φαινόμενα, όπως η λυκανθρωπία. Χώρια που υπήρχε και κατάρα: «Κακός σεληνιασμός να σ’ εύρη» Έτσι οι λαϊκογιατροί είχαν τις κατάλληλες συνταγές, ασφαλώς και για τους σεληνιασμένους.
Χάση, λέγεται η φθίνουσα διαδρομή του φεγγαριού μετά την Πανσέληνο, μέχρι να χαθεί τελείως, μέχρι προτού εμφανισθεί το νέο φεγγάρι. Επίσης η χάση λέγεται και “Άδειασμα”. Η λαϊκή ορολογία χάση, προέρχεται από το ρήμα χάνω.
Λιόκριση, λέγεται το χρονικό διάστημα του κύκλου της Σελήνης των δύο εβδομάδων μετά από την πανσέληνο μέχρι το τέλος του φεγγαριού, δηλαδή μέχρι να εμφανιστεί η νέα σελήνη. Επίσης λέγεται και αστροφεγγιά ή και καλοφεγγιά. Στις μέρες της Λιόκρισης το φεγγάρι δύει μετά την ανατολή του ηλίου, δηλαδή ο ήλιος το προλαβαίνει καθώς ανατείλει, πριν αυτό δύσει. Η σύνθετη λαϊκή ορολογία λιόκριση, προέρχεται από τις συμπυκνωμένες λέξεις ήλιος και αντικρίζω. Η λεκτική σχέση ανάμεσα στις δυο λαϊκές ορολογίες γιομίζω-γιόμιση και χάνω-χάση δεν είναι συμπτωματική. Μπορεί να μοιάζει με λογοπαίγνιο, εντούτοις περικλείει μια πίστη, σχετικά με την επήρεια του φεγγαριού στη ζωή και την καθημερινότητα των ανθρώπων. Γενικά το φεγγάρι και ιδιαίτερα στη λιόκριση, προκαλούσε προβλήματα και στη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Τη βλαπτική δύναμη του φεγγαριού στη λιόκριση εκφράζουν οι παρακάτω παροιμιώδεις στίχοι:
-Μη με τηράς στη γιόμωση, μη με τηράς στη λιώση, αμ’ τήρα με στη λιόκρουση, που λιώνω τα λιθάρια.
Λιόκριση είναι επίσης και μια ονομασία του ίκτερου (χρυσής) -είναι το κίτρινο χρώμα του αρρώστου- από τον οποίο θα πάθαινε όποιος ουρούσε το πρωί στον ήλιο κατά τη λιόκριση και, κατά τη λαϊκή δοξασία, ο άρρωστος θεραπεύεται, αν πιει «λιοκρονέρι», νερό δηλαδή με φιδοκέρατο (λιόκρινο), που έχει ιαματική δύναμη. Χρυσή ήταν κάτω από την γλώσσα και έμοιαζε Για τη θεραπεία της χρυσής χρησιμοποιούσαν ψαλιδάκι ή κοπίδι, «την έκοβαν» που ήταν κάτω από τη γλώσσα και έμοιαζε σαν φακόσπυρο. Επίσης κατά την λιόκριση ποτέ δεν σπέρνουν γιατί πάει χαμένη η σπορά.
Οι φάσεις της σελήνης συμπίπτουν με τις φάσεις του εμμηνορυσιακού κύκλου της γυναίκας. Η ψυχική και ορμονική κατάσταση της, μάλλον βρίσκεται υπό την επήρεια του φεγγαριού. Όπως η σελήνη χρειάζεται περίπου 28 μέρες για να ολοκληρώσει τον κύκλο της, γύρω από την Γη, τόσες ημέρες διαρκεί και ο εμμηνορυσιακός κύκλος της γυναίκας, πάντα κατά προσέγγιση 28 μέρες.
Στα αρχαία χρόνια, ο φυσιολογικός ρυθμός κάθε γυναίκας ήταν να έχει περίοδο με τη νέα σελήνη και ωορρηξία την πανσέληνο. Το ξέρουμε αυτό χάρη στους προγόνους μας, που μπορούσαν να σημειώνουν τον χρόνο μόνο παρατηρώντας τις φάσεις του φεγγαριού.
Όσον αφορά την γέννα, αν μια γυναίκα γεννήσει στο διάστημα από τη νέα σελήνη ως τη γιόμιση (πανσέληνο), τότε - λένε- πως όσα παιδιά κάνει στο εξής, όλα θα είναι του ίδιου φύλλου, μ’ αυτό που γέννησε στην παραπάνω περίοδο.
Όταν γεννιόταν αγόρι και ήταν λειψό το φεγγάρι, το επόμενο παιδί θα ήταν κορίτσι, αν ήταν γεμάτο φεγγάρι, το επόμενο θα ήταν πάλι αγόρι. Όταν γεννιόταν κορίτσι, ίσχυαν τα αντίθετα.
Και επειδή τα κορίτσια ήταν ανεπιθύμητα για να εξασφαλίσουν την αρρενοτοκία προέβαιναν στην εξής τακτική. Αν γεννηθεί αγόρι παίρνουν τις ευχές από τον παπά, όταν το φεγγάρι έχει γιόμιση για να γεμίσει ο τόπος αρσενικά παιδιά.
Αν όμως γεννηθεί κορίτσι, τότε περιμένουν μέχρι την χάση του φεγγαριού και τότε παίρνουν τις ευχές του παπά, για να χαθούν οι κοπέλες και να μη γεννηθούν άλλες.
Άλλες προλήψεις:
-Όταν έχει πανσέληνο (λιόκριση) δεν κάνει να βγαίνει κανείς έξω τη νύχτα και να κοιτάει το φεγγάρι – ιδίως όταν κατουράει ή ξύνεται, γιατί βγάνει λιόκριση. (=χρυσή).
-Όταν έχει νιο φεγγάρι (νιοφεγγιά) κι αρχίζει η γιόμιση δεν κάνει κανείς να βάφει ρούχα ή να ζεματάει μαλλιά, γιατί χαλάνε, διαλύονται.
-Στη νιοφεγγιά ότι κάνεις φθείρεται.
-Στη γιόμιση δεν κάνει να κόβουμε ξύλα για οικοδομές κλπ, κυπαρίσσια, ελιές, κ.α., γιατί σκωροτρώνε, αλευρώνουν. Πρέπει να τα κόβουμε μετά την πανσέληνο στο τελευταίο τέταρτο της σελήνης.
-Τα δέντρα όμως τα κλαδεύουν στη γιόμιση του φεγγαριού για να γιομίσουν καρπούς. Το ίδιο και τ’ αμπέλια, για να γιομίσουν σταφύλια.
-Το ίδιο κάνουν και με το κέντρωμα, στη γιόμιση το κάνουν, για να βγαίνουν καρπερά. Για το κέντρωμα της αχλαδιάς πχ λένε: όσων ημερών είναι το φεγγάρι κατά την ημέρα του κεντρώματος τόσα χρόνια θα κάνει να καρπίσει το νέο δέντρο. Γι’ αυτό κοιτάνε να κάνουν το κέντρωμα σε δύο ημερών φεγγάρι για να καρπίσει το δέντρο στα δύο χρόνια.
-Στη γιόμιση επίσης φυτεύουν και τα σκόρδα για να γίνουν χοντρά, γιομάτα.
-Τα πρόβατα τα κουρεύουν στη γιόμιση ή στη χάση του φεγγαριού, (σεις διαλέγετε) αλλιώτικα πιάνει το μαλλί σκόρο.»
-Επίσης, η λαογραφική σοφία καταγράφει ότι κατά τη φθίνουσα φάση της Σελήνης οι θάνατοι είναι συχνότεροι, ενώ κατά την αύξουσα φάση συχνότερες είναι οι γεννήσεις.
-Μία από τις πλέον φημισμένες, λαογραφικά, μαγικές πρακτικές, που σχετίστηκε με τις μάγισσες είναι το «κατέβασμα» του φεγγαριού με επικλήσεις ή με άλλες πρακτικές (όπως προσφορά πίτας προκειμένου να το ελκύσουν να «φάει»). Όταν το φεγγάρι δεν κατέβαινε τότε λέγεται ότι η μάγισσα το κατέβαζε βίαια. Μια εκδοχή σε αυτό το θέμα αναφέρει πως οι μάγισσες κατέβαζαν το φεγγάρι με μορφή αγελάδας, την οποία άρμεγαν και το γάλα το χρησιμοποιούσαν ως μαγική πρώτη ύλη. Το «κατέβασμα» του φεγγαριού γινόταν πάντα κατά την έκλειψή του. Το κόκκινο χρώμα της Σελήνης θεωρήθηκε προμήνυμα αιματοχυσίας και καταστροφών και γενικά οι μάγισσες πίστευαν ότι το φεγγάρι ήταν άριστος βοηθός για την επιτυχία των πράξεών τους, προσπαθώντας να το «κατεβάσουν» στη γη σύμφωνα με τον παροιμιώδη στίχο:
«Τον ήλιο εμαγεύανε και το φεγγάρι ρίχναν».
Επίσης, το κόκκινο χρώμα του φεγγαριού δηλώνει φτωχή σοδειά:
«Φεγγάρι κόκκινο προμηνύει κακή σοδειά». (Παροιμία)
Οι γεωργοί, κυρίως, πίστευαν και πιστεύουν ότι οι εργασίες τους ευοδώνονται όταν αρχίζουν με «γιόμιση» του φεγγαριού -οι γάμοι ευοδώνονται αν γίνουν σε γεμάτη Σελήνη- ενώ αντίθετα αποτυγχάνουν, όταν αρχίζουν με τη «χάση» της Σελήνης.
«Σώφεγγα, πιάσε δουλειά», επισημαίνει η παροιμία.
-Όταν είχε φεγγάρι με φωτοστέφανο, αυτό σήμαινε πως θα είχε δυνατό αέρα.
- «Με ολόγιομο φεγγάρι» έκοβε τις κουμαριές από το φαράγγι ο παπα Ντίνος Καλαμάρης όταν κατασκεύαζε μαγειρικά σκεύη και τις περίφημες κουτάλες Αντρωνίου.
Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις που αναφέρονται στο φεγγάρι
-Αυγουστιάτικο φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
-Βγήκε ο ήλιος σκοτεινός και το φεγγάρι μαύρο.
-Βλέπει το φεγγάρι στην γιόμιση και στην χάση.
-Γενάρη μήνα κλάδευε φεγγάρι μην γυρεύεις.
-Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ’ξετάζεις.
-Γιόμισε το φεγγάρι; Αλίμονο στον ψαρά.
-Δίπλα το φεγγάρι όρθιος ο καραβοκύρης.
-Είναι στα φεγγάρια του.
-Κάλιο ένα φεγγάρι παρά χίλια άστρα.
-Κόψε ξύλο το Γενάρη και μη καρτερείς φεγγάρι.
-Νυχτερινός οδοιπόρος, το φεγγάρι, έχει παρέα.
-Λάμπει σαν Γεναριάτικο φεγγάρι.
-Με του Αυγούστου το φεγγάρι έκανε τρεις πήχες το υφάδι.
-Ο ήλιος είναι αληθινός και το φεγγάρι ψεύτης.
-Ο ήλιος πέταξε το φεγγάρι στη σβουνιά.
-Όποιος δεν περπάτησε την νύχτα με φεγγάρι και την αυγή με την δροσιά δεν είναι παλικάρι..
-Όρθιο το φεγγάρι δίπλα ο γιομιτζής δίπλα το φεγγάρι όρθιος ο γιομιτζής.
-Παρασκευή και Σάββατο, ποτέ άφεγγο δε μένει.
-Συννεφιασμένος ο ουρανός και το φεγγάρι ψεύτης.
-Γενάρη μήνα κλάδευε και το φεγγάρι χέστο.
-Γενάρη μήνα κλάδευε φεγγάρι μην κοιτάζεις.
-Γεναριάτικο φεγγάρι με τα’ Αϊ Γιαννιού τη χάρη.
-Γεναριάτικο φεγγάρι, ήλιος ημέρας μοιάζει.
-Το Γεναριάτικο φεγγάρι είναι για κλάδο.
-Το Γενάρη κόβε ξύλα και φεγγάρι μην κοιτάζεις.
-Το φεγγάρι φίλος δεν πιάνεται.
-Του Γενάρη το φεγγάρι παρά λίγο μέρας μοιάζει.
-Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα να ’ναι μέρα.
-Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.
-Του Γενάρη το φεγγάρι, πάρα λίγο να ’ναι μέρα
-Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του αλωνάρη!
-Του Ήλιου κύκλος, του Φεγγαριού γαλήνη.
-Του ήλιου ο κύκλος άνεμος του φεγγαριού χειμώνας.
-Φεγγάρι γεναριάτικο η ημέρα το ζηλεύει.
-Φεγγάρι είναι και γυρίζει πότε αδειάζει και πότε γιομίζει.
-Φέξε μου και γλίστρησα!
-Φώτα το φεγγαράκι μου να πάω στην αγάπη μου!
-Φωτάει σαν το φεγγάρι.
-Xαρά σ’ εκειόν που έμαθε τ’ αστέρια να ρωτάει, με το φεγγάρι να μιλεί, τα νέφη να νογάει.
-Χαρά στα μάτια που θα ’δουν δυο μερών φεγγάρι.
-Χίλια άστρα φεγγάρι δεν φτάνουν.
"Μερομήνια" γιά το Φεγγάρι:
- Βρεμένο γύρισμα (χάση), αμπαριού γέμισμα.
- Κόκκινο φεγγάρι, βάλε γέννημα στο πιθάρι. (κακοκαιρία).
- Κύκλον έχει το φεγγάρι; Για βροχή για ανεμοζάλη.
- Μεγάλο στέμμα (κύκλος) γύρω απ' το φεγγάρι απομακρύνει τη βροχή.
- Μικρό στέμμα (κύκλος) γύρω απ' το φεγγάρι προμηνύει βροχή.
- Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης.
- Όπως θα πιαστεί (ανατείλει) το νέο φεγγάρι, έτσι (με τέτοιο καιρό) θα πάει όλος ο σεληνιακός μήνας.
- Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.
- Όρθό φεγγάρι, δίπλα ο ναύτης. (Όταν το φεγγάρι εμφανίζεται πλαγιαστό, έρχεται κακοκαιρία. Και αντίστροφα).
- Όταν γύρω απ' το φεγγάρι υπάρχει μια άλως (αλώνι, κύκλος, στέμμα), έρχεται άνεμος ή καλοκαιρία. Άνεμος, εάν η άλως έχει ρήγματα. Καλοκαιρία, εάν η άλως σβήνει ομαλά προς την έξω περιφέρεια της.
- Όταν γύρω απ' το φεγγάρι υπάρχουν δύο άλω (αλώνια), έρχεται θύελλα. Όταν υπάρχουν τρεις, η κακοκαιρία θα είναι ακόμα σφοδρότερη. Και όσο πιο μαύρες είναι η άλω και με πιο πολλά πήγματα, τόσο σφοδρότερη η κακοκαιρία.
- Όταν ο έντονα θαμπός αυτός κύκλος συνοδεύεται από άνεμο, έρχεται κακοκαιρία.
- Όταν ο κύκλος που περιβάλλει το φεγγάρι είναι ανοικτός σε ένα σημείο, από εκεί θα έρθει άνεμος.
- Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές αλλά κοκκινωπές, έρχεται άνεμος.
- Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές και καθαρές, έρχεται καλοκαιρία.
- Όταν οι δύο άκρες του φεγγαριού κρατάνε κατακόρυφη στάση χωρίς καμία κλίση, ίσως βρέξει.
- Όταν την τρίτη ημέρα του νέου φεγγαριού το περιβάλει κύκλος κοκκινωπός, έρχεται μεγάλη θύελλα.
- Όταν το γεμάτο φεγγάρι έχει καθαρό φως, θα υπάρχει πολύ καλός καιρός. Όταν είναι κατακόκκινο, έρχεται άνεμος. Όταν υπάρχουν μαύρες κηλίδες, θα βρέξει.
- Όταν το νέο φεγγάρι γέρνει προς τα πίσω, θα επικρατήσουν νοτιάδες. Όταν προς τα εμπρός, βοριάδες.
- Όταν το νέο φεγγάρι είναι σκοτεινό, θα βρέξει. Όταν είναι κόκκινο, θα έρθει άνεμος. Όταν είναι μαύρο ή πράσινο και παχύ, θα βρέξει και θα κάνει κρύο. Όταν είναι θαμπό και με πούσι, έρχεται κακοκαιρία.
- Όταν το νέο φεγγάρι έχει τις άκρες του στραμμένες προς Βορρά, θα επικρατήσουν βοριάδες. Όταν προς Νότο, νοτιάδες.
- Όταν το νέο φεγγάρι σκεπάζεται με ομίχλη, θα έρθει άνεμος.
- Όταν το φεγγάρι αποβραδίς περιβάλλεται από έντονα θαμπό κύκλο, την επομένη θα έχει πυκνή συννεφιά ή θα βρέξει.
- Όταν το φεγγάρι έχει αλώνι, προμηνύει αλλαγή του καιρού.
- Όταν το φεγγάρι παραμένει κατακόρυφο επί τέσσερις ημέρες, έρχεται θύελλα.
- Όταν το φεγγάρι πιαστεί ανάσκελα (ανατέλλει σαν νέο φεγγάρι, πλαγιαστό), θα υπάρχει δροσιά σε όλο τον σεληνιακό μήνα.
- Όταν το φεγγάρι την άνοιξη έχει χρώμα πυρόξανθο, οι παγετοί είναι πιθανοί τη νύχτα.
- Φεγγάρι θαμπό και με άκρες όχι ευκρινείς αλλά στρογγυλεμένες προμηνύει βροχή.
- Φεγγάρι κόκκινο προμηνύει κακή σοδειά.
-Το φεγγάρι κατά τη διάρκεια ενός μήνα περνά από τέσσερις φάσεις (1ο, 2ο, 3ο και 4ο τέταρτο). Ανάλογα λοιπόν με τι καιρό θα «μπει» σε καθένα από τις περιόδους, τον ίδιο καιρό θα έχει μέχρι να αλλάξει το τέταρτο.
Το φεγγάρι στην δημοτική μας ποίηση
-Εσύ ‘σαι ένας Ήλιος Φεγγάρι λαμπερό,
μου θάμπωσες τη βλέψη (το φως μου) και δεν μπορώ να διω...
-Μικρό μαύρο τετράγωνο Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη
Μικρό μαύρο τετράγωνο Έχεις ελιά στο μάγουλο, κι ελιά στην αμασκάλη,
καταμεσής στα στήθια σου, τ’ άστρη και το φεγγάρι.
-Ο ήλιος επαντρεύτηκε και πήρε το φεγγάρι,
εκκάλεσε και στη χαρά συμπεθερούς τ' αστέρια...
-Δεν το μπορείς του φεγγαριού να βρεις ένα ψεγάδι
γιατί σκορπά την ομορφιά στην πλάση κάθε βράδυ!
-Ζηλεύω του του φεγγαριού που πάντα σεργιανίζει
γιατί θωρεί την π’ αγαπώ τη νύχτα σαν πορίζει!
-Απ’ όλα τ’ άστρα του ουρανού ένα ‘ ναι που σου μοιάζει
που βγαίνει μεσάνυχτα και όλα τα σκοτεινιάζει!
-Αν είχα μόνο μια ευχή θα ήταν να μπορούσα
σαν το φεγγάρι στα ψηλά παντοτινά να ζούσα!
-Νέφαλα μαύρα εβγήκανε στον ουρανό και πάλι
και κρύψανε την ομορφιά που ‘χεις εσύ φεγγάρι!
-Φεγγάρι μου χαμήλωσε και πάρε την καρδιά μου
πήγαινε την στην αγάπη μου που είναι μακρυά μου!
-Το φεγγαράκι το λαμπρό της νύχτας το καμάρι
πάει ζερβά πάει δεξά το δρόμο του δεν χάνει!
-Κόκκινα' αχείλι εφίλησα κι έβαψε το δικό μου,
και στο μαντίλι το ‘συρα κι έβαψε το μαντίλι
και στο ποτάμι το 'πλυνα κι έβαψε το ποτάμι
κι έβαψε η άκρη του γιαλού κι η μέση του πελάγου.
Κατέβει ο αϊτός να πιει νερό κι εβάψαν τα φτερά του
κι έβαψε ο ήλιος ο μισός και το φεγγάρι ακέριο.
-Το φεγγάρι παρομοιάζεται ως πρόσωπο ωραίας γυναίκας:
Μικρή φεγγαροπρόσωπη, του ήλιου θυγατέρα,
συ μ' έκανες κι αρνήθηκα και μάνα και πατέρα,
σύρε να πεις στη μάνα σου να κάμει κι άλλη γέννα,
να κάψει κι αλλονών καρδιές πως έκαψε κι εμένα,
βασιλοπούλα να σου 'να δε θα 'χες τέτοια χάρη,
να σου ζυγίζουν το φλουρί με το μαργαριτάρι.
-Το αντάμωμα των ερωτευμένων
Ορέ φεγγάρι μου αργά αργά τα βήματα σου κόψε
κι άκου το κλάμα μιας καρδιάς που χώρισε απόψε...
-Στα πέρατα εκεί που πας σε λαμπερό φεγγάρι
ριξ τον καημό μου σε γιαλό καημός να μην τον πάρει
-Μην τύχει και τον δει η αυγή και δεν ξαναχαράξει
ούτε κι ο ήλιος μην τον δει γιατί στρατί θ’ αλλάξει.
-Ήλιος-ήλιος και βροχή παντρευόνται οι φτωχοί,
ήλιος-ήλιος και φεγγάρι παντρευόνται οι γαϊδάροι.
-Σαν τι το θέλει η μάνα σου τη νύχτα το λυχνάρι,
από' 'χει μεσ στο σπίτι της τ' Αυγούστου το φεγγάρι;
-Ήλιε μου τα’ άργησες να βγεις δεν πας να βασιλέψεις;
Μήπως με τα αστρί εμάλωσες, μήπως με το φεγγάρι...
-Μπορεί να έχεις πρόσωπο που μοιάζει σαν φεγγάρι
κι αν κάνεις κότσο τα μαλλιά θα έχεις άλλη χάρη...
-«Κοιμάμαι αστρί, κοιμάμαι αυγή, κοιμάμαι νιο φεγγάρι,
έλα και ονείρεψέ μου τον, νιο που θα ’ρθει να με πάρει».
-Μια κόρη επαινεύτηκε σ' ανατολή και δύση,
σε θάλασσα και σε στεριά και σ' ούληνε τη φύση.
Κι από τα βάθη τούτης γης ίσαμες το φεγγάρι
τ' είναι η μπλιο όμορφη κι άλλη δεν έχει χάρη.
-Ο ήλιος εδάκρυσε κι εχάθη το φεγγάρι,
κι οι λαγκαδιές κι οι ρεματιές βαθιά αναστενάξαν.
Κλάψε με, μάνα, κλάψε με, με ήλιο με φεγγάρι.
-Ο ήλιος βασιλεύει και η μέρα σώνεται,
κι ο νους μου απ’ την αγάπη δε συμμαζώνεται.
Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης μου την πόρτα,
το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης μου τον κήπο.
-Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι χαλινάρι,
το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχομου' κάθε βράδυ...
-Νύχτα σε νύχτα περπατούν, νύχτα με το φεγγάρι,
στου Μαγκλαβά φωτίσανε, μεσ’ του Χατζή το χάνι.
-«Με γέλασε μια χαραυγή, τ’ αστρί και το φεγγάρι
και βγήκα νύχτα στα βουνά...
-Κι η Κυρα-Ρήνη η όμορφη τον είδε
μια βραδιά στο Κάστρο εμπρός να κυνηγά
μʼ ολόφωτο φεγγάρι κι ένοιωσε αγάπη
στην καρδιά για τʼ άξιο παλικάρι…
-Φώτα το φεγγαράκι μου να πάω στην αγάπη μου.
Φώτα ψηλά και χαμπηλά γιατί έχει λάσπες και νερά
Φώτα και χαμπηλότερα να πάω γληγορότερα...
Παιδικά τραγούδια για το φεγγάρι
Φεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό να μαθαίνω γράμματα
γράμματα σπουδάματα του θεού τα πράγματα
Το Φεγγάρι στα νανουρίσματα:
-Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι,
κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.
κοιμήσου, που παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου…
-«Γιε μου, και πού ’σουν χτες προχτές,
πού ’σουν την άλλη νύχτα;
Μήνα με τ’ άστρα μάλωνες, μήνα με το φεγγάρι;
Μήνα με τον αυγερινό, που ’μαστε αγαπημένοι;»
«Μήτε με τ’ άστρα μάλωνα μήτε με το φεγγάρι
μήτε με τον αυγερινό, οπού ’στε αγαπημένοι.
Χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια».
Στα μοιρολόγια:
-Φεγγάρι μου ολοστρόγγυλο, που πας να βασιλέψεις,
τη μάνα αφήνεις σκοτεινά κι αλλού θα πας να φέξεις.
-Την Κυριακή σε ξεκινώ στ΄ αγύριστο ταξίδι.
Σου βάνω στο μαντήλι σου τρία καλά του κόσμου.
Τον ήλιο και τον άνεμο και το λαμπρό φεγγάρι
Ο ήλιος για τους γεωργούς, κι αέρας για τους ναύτες
Και το φεγγάρι το λαμπρό για τους τσοπαναραίους
Αινίγματα:
-Χίλια τα παιδιά μια η μάννα. (το φεγγάρι με τα άστρα)
-Άσπρο είναι σαν τυρί κι όμως τυρί δεν είναι.
-Στα λιβάδια περπατεί κι όμως αρνί δεν είναι.
-Δαχτυλίδι πύρινο, πύρινο τριπύρινο,από γκρεμούς γκρεμίζεται κι όμως δε ραγίζεται.
Κατάρες:
Να πας πίσω από τον ήλιο και πίσω από το φεγγάρι.