Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκαν οι επετειακές εκδηλώσεις για τα 201 χρόνια από τη «Πολιορκία του Λάλα» που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λάλα «Ο Άγιος Κων/νος» το Σάββατο 25 Ιουνίου.
Η εκδήλωση ξεκίνησε από το Δημοτικό Σχολείο Λάλα «Γεωργάκης Πλάπούτας» με την έπαρση της ιστορικής σημαίας των Πλαπουταίων και ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου απ΄ όλους τους παραβρισκόμενους.
Ακολούθησε πομπή από τους αναβιωτές του «Σκοπευτικού Όμιλου Παραδοσιακών Όπλων Πάτρας», από το «Σύλλογο Φίλων Ιστορίας και αναβίωσης "Χαράλαμπος Βιλαέτης», καθώς και χορευτικών τμημάτων του «Αθλητικού Όμιλου Φωκάτων Κεφαλληνίας» και του «Πολιτιστικού Συλλόγου Λάλα».
Την πομπή συνόδευσαν πλήθος κόσμου έως τον προαύλιο χώρο του Ι.Ν. Αγίου Κωνσταντίνου & Ελένης όπου πραγματοποιήθηκε η κυρίως εκδήλωση.
Ο συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Χρυσοβαλάντης Δημητρόπουλος, διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Λάλα όπου υποδέχθηκε τους καλεσμένους και αναφέρθηκε στο σκοπό της εκδήλωσής.
Στη συνέχεια, σύντομο χαιρετισμό απηύθυναν: ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ηλείας & Ω
λένης κ. Αθανάσιος Μπαχός, ο Δήμαρχος Αρχαίας Ολυμπίας κ. Γεώργιος Γεωργιόπουλος, ο απόγονος των Πλαπουταίων κ. Νικόλαος Λαϊνόπουλος, ο πρόεδρος του Α.Ο. Φωκάτων κ. Νίκος Φωκάς και η εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Συλλόγου κα Αικατερίνη Καψή.
Έπειτα, τον λόγο έλαβε ο κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης, συγγραφέας – λαογράφος κ. Ηλίας Τουτούνης ο οποίος με πλήρη και εμπεριστατωμένη ανάλυση αναφέρθηκε σε γεγονότα εκτός των μαχών που συνέβησαν κατά τη διεξαγωγή της πολιορκίας στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα.
Μετά το πέρας της ομιλίας ο Σύλλογος απένειμε τιμητικές πλακέτες ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την ανάδειξη της ιστορίας του τόπου μας, στον κεντρικό ομιλητή κ. Ηλία Τουτούνη, στον πρόεδρο του Σκοπευτικού ομίλου Πάτρας κ. Κωνσταντίνο Βαγγελάκο, στον πρόεδρο του συλλόγου «Χαράλαμπος Βιλαετης» κ. Φώτιο Βερβίτα, στον πρόεδρο των Α.Ο. Φωκάτων κ. Νίκο Φωκά, και στο συγγραφέα κ. Κωνσταντίνο Παπαντωνόπουλο.
Ακολούθησαν χοροί από τα χορευτικά τμήματα του Α.Ο. Φωκάτων και του Πολιτιστικού Συλλόγου Λάλα.
Επίσης, μια ευχάριστη έκπληξη εκτός προγράμματος ήταν η ερμηνεία ενός παραδοσιακού τραγουδιού της περιοχής από τον κ. Πέτρο Μάρρα.
Τέλος, ο σύλλογος προσέφερε ως κέρασμα παραδοσιακά χειροποίητα γλυκά που είχαν παρασκευάσει μέλη και φίλοι του Συλλόγου.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους πλήθος κόσμου από το Λάλα καθώς και την ευρύτερη περιοχή.
Μεταξύ άλλων και εκτός των προαναφερόμενων, παραβρέθηκαν στις εκδηλώσεις ο εφημέριος της ενορίας μας πάτερ Νικόλαος, η πρόεδρος της ΚΕΔΑΟ κα Ρόη Αντωνοπούλου, ο πρόεδρος της ΔΕΥΑ κ. Νίκος Μαρούντας, ο Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Πολιτικής Προστασίας & Τοπικής Ανάπτυξης κ. Βασίλης Αρβανίτης, ο Δημοτικός Σύμβουλος κ. Χάρης Σπηλιόπουλος, η γενική γραμματέας του Δήμου Ήλιδας κ. Νίκη Κοκκαλιάρη και το Τοπικό Συμβούλιο Λάλα.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Πολιτιστικού Συλλόγου Λάλα ευχαριστεί όλους όσους παραβρέθηκαν και συνέβαλαν στην άρτια διεξαγωγή της εκδήλωσης και ειδικά: το Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας, το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ι.Ν. Αγίου Κωνσταντίνου & Ελένης, τις επιχειρήσεις του χωρίου μας και όλους όσους στήριξαν και αγκάλιασαν την προσπάθειά μας για την υλοποίηση αυτής της εκδήλωσης.
Κείμενο: από το ΔΣ του Πολιτιστικού Συλλόγου Λάλα
Θέλω και από εδώ να ευχαριστήσω θερμά τους συμπατριώτες του «Πολιτιστικού Συλλόγου Λάλα», α) για την τιμητική πρόσκληση να παραβρεθώ στις επετειακές εκδηλώσεις για τα 201 χρόνια από την «Πολιορκία του Λάλα» και β) για την ύψιστη τιμή απονομή τιμητικής πλακέτας.
Λόγοι πέραν της θέλησής μου δεν μου επέτρεψαν να παραβρεθώ, ανάμεσα σε φίλους που διακρίνονται για το ενδιαφέρον και την ευαισθησία τους και που εργάζονται με σκοπό τη ανάδειξη της Ορεινής Ηλείας.
Ευχαριστώ τις φίλες, κα Ρόη Αντωνοπούλου πρόεδρος της ΚΕΔΑΟ για την απονομή και την κα Θάλεια Τσούλου – Τουτούνη για την παραλαβή αντί εμού της τιμητικής πλακέτας.
Τα παιδιά του συλλόγου του Λάλα τόσο στη σημερινή εκδήλωση που ξεπερνάει τα όρια της Ορεινής Ηλείας όσο και μέσα από τη συνολικότερη δράση τους τα τελευταία χρόνια, αναδεικνύουν και στηρίζουν δρόμενα που όλο και περισσότερο στο μέλλον θα μας εκπλήξουν.
Κώστας Παπαντωνόπουλος, Θεριστής 2022
ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΗ
Καλησπέρα σε όλους σας και σας ευχαριστώ πολύ και ιδιαίτερο τον κύριο Τάσο Καραμέρο, που με προσκαλέσατε απόψε εδώ στο πανέμορφο και φημισμένο Λάλα, να συμμετάσχω ενεργά στην ιστορική σας εκδήλωση και να μιλήσω για τα γεγονότα εκείνης της ταραγμένης εποχής.
Σήμερα επέλεξα ν’ αναφερθώ στα γεγονότα που έλαβαν μέρος εκτός των πεδίων των μαχών, ούτος ώστε να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα, τι άλλο συνέβαλε εκτός των μαχών, κατά την διάρκεια της πολιορκίας, ώστε να πέσει τόσο γρήγορα το περίφημο και πανίσχυρο Λάλα.
Αξιοσημείωτο είναι ν’ αναφέρουμε ότι, η πολιορκία του Λάλα είχε πολύ μικρή χρονική διάρκεια, ακριβώς ένα μήνα. Αν την συγκρίνουμε με άλλες πολιορκίες, στον επαναστατημένο Μοριά, αντιλαμβανόμαστε τον άθλο των επαναστατικών δυνάμεων, έναντι των σκληροτράχηλων Λαλαίων.
Η Τρίπολη, αν και εκεί συνάχθηκαν σχεδόν όλες οι δυνάμεις του Μοριά, έπεσε μετά από τρεις μήνες, ενώ η Πάτρα που την προστάτευαν οι Λαλαίοι τουρκαλβανοί, που έφυγαν από εδώ, παρέμεινε σκλαβωμένη υπό την κυριαρχία των Τούρκων, μέχρι τον Οκτώβρη του 1828.
Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί, εκείνη την εποχή θεωρούνταν οι Ειδικές Μονάδες του Μοριά, ενώ σε δεύτερη κατάταξη πολεμικής υπεροχής και σκληρότητας, ήσαν οι Τούρκοι Μπαρδουνιώτες, τα Μπαρδουνοχώρια βρίσκονται μεταξύ Σπάρτης και Γυθείου. Από διάφορες ιστορικές καταγραφές, γνωρίζουμε ότι, πριν την επανάσταση και ιδίως μετά τα Ορλοφικά, οι Λαλαίοι ήσαν πάντα μπροστάρηδες ως δυνάμεις ταχείας καταστολής των επαναστατικών κρουσμάτων.
Κατά την έναρξη της επανάστασης, οι επαναστατικές δυνάμεις με πρωτοβουλία του Χαράλαμπου Βιλαέτη προσχεδίαζαν ν’ αποκλείσουν ή να εξουδετερώσουν τους Λαλαίους, που ήταν ο πιο επικίνδυνος θύλακας όχι μόνον της Ηλείας, αλλά και ολόκληρου του Μοριά.
Για αυτόν τον λόγο, οι πρόκριτοι της Αχαΐας και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, στις 26 Μαρτίου 1821, αποτάθηκαν στους Λαλαίους Τουρκαλβανούς αποστέλλοντας μια επιστολή, που τους απειλούσαν εμμέσως.
Μεταξύ άλλων έγραφε η επιστολή:
«Πρόκριτοι των Λαλαίων
…Λάβετε λοιπόν καλά τα μέτρα σας, καθήσετε εις τα σπίτια σας χωρίς να φοβερίζετε και χωρίς να κάμετε κανένα κίνημα, διατί ύστερον θέλομεν ορμήσωμεν εναντίον σας όλοι, με αρκετές δυνάμεις, και τότες το τέλος σας θέλει είναι ολέθριον.
Φερθήτε λοιπόν με γνώσιν δια να φυλάξετε την ζωήν σας και το πράγμα σας. Μην εξαπλώνετε τον νου σας εδώ και εκεί…»
Αυτή η επιστολή, που ήταν η προειδοποίηση ότι αρχίζει η πολιορκία του Λάλα, εστάλη στον Γεώργιο Σισίνη, που γνώριζαν την φιλία που είχε συνάψει με τους Λαλαίους, για να τους την παραδώσει επίσημα. Όμως καθώς διαφαίνεται, η εν λόγο επιστολή, δεν έφθασε ποτέ στα χέρια των αρχηγών του Λάλα, και αυτό το συμπεραίνουμε, διότι βρέθηκε στο προσωπικό αρχείο του Σισίνη που σήμερα βρίσκεται στα αρχεία του κράτους.
Εάν όντως είχε αποσταλεί, πως είναι δυνατόν να επέστρεψε πάλι στα χέρια του Γεωργίου Σισίνη, αφού αμέσως άρχισαν οι εχθροπραξίες μεταξύ Ηλείων και Λαλαίων Τούρκων.
Οι υπόνοιες περί της φιλικής στάσης του Γεωργίου Σισίνη έναντι των Λαλαίων Τουρκαλβανών ενισχύονται, με αποδεδειγμένα πλέον στοιχεία. Ξέρουμε ότι η Ελένη Παπαδοπούλου από το Λιβάρτζι, από αδελφή ανιψιά του Γεωργίου Σισίνη, είχε παντρευτεί τον Λιμάζ Αγά της Μοστενίτσας και εκείνες τις ημέρες ήταν εγκλωβισμένη εδώ στο Λάλα, με τον άνδρα της και τα δυο παιδιά της.
Επομένως ο Σισίνης, πέραν των άλλων προσδοκούσε και πως θα διασώσει την ανιψιά του και τα παιδιά της. Ακόμη στις βλέψεις του Σισίνη, ήταν να αναλάβει αρχηγός των όπλων της Ηλείας, αυτό το κεφάλαιο είναι μεγάλο και πολύπλοκο και χρειάζεται ειδική ανάλυση και μεταχείριση.
Μόλις έγινε η έκρηξη της επανάστασης, εδώ στο Λάλα μαζεύτηκαν σχεδόν όλοι οι Τούρκοι της Ηλείας, εκτός αυτών του Φαναρίου και της Ζούρτσας, που η επιλογή τους να μεταβούν στην Καρύταινα, αποδείχθηκε μοιραία. Γνωρίζουμε την ήττα τους στα Στενά του Αγίου Αθανασίου της Καρύταινας.
Οι Λαλαίοι αισθανόμενοι πιο εμπειροπόλεμοι και αυτοκέφαλοι, για να επικρατήσουν ακολουθούν μια τακτική, δηλαδή να προβαίνουν σε μικρές εκστρατείες, να βγαίνουν πανστρατιά να λεηλατούν, να πυρπολούν, να σκοτώνουν, να προκαλούν πανικό και να επιστρέφουν αλώβητοι πάλι στην βάση τους, μέχρι να καταπνίξουν την επανάσταση.
Αφού πραγματοποίησαν την πρώτη έξοδο, στα τέλη Μαρτίου το 1821, για να διασπάσουν την πολιορκία του Κάστρου Χλεμούτσι και πέτυχαν εύκολα τον σκοπό τους, πήραν τον αέρα της νίκης και της ανωτερότητας. Στην συνέχεια τον Απρίλιο του ’21, πραγματοποιούν δύο αποτυχημένες εξορμήσεις, πρώτα στον Πύργο και μετά στην Αγουλινίτσα. Αφού δεν τα κατάφεραν, ανασυντάχθηκαν και έμεναν άπραγοι. Όταν όμως πληροφορήθηκαν τα σχέδια του Χαράλαμπου Βιλαέτη περί αποκλεισμού και πολιορκίας του Λάλα, για να προλάβουν τις επερχόμενες συμφορές, αποφάσισαν μεμονωμένα, να εξοντώσουν τους αρχηγούς των ενόπλων επαναστατικών σωμάτων .
Έτσι στις 10 Μαΐου, μετά από πληροφορίες στοχεύουν τον αρχηγό των Ηλειακών όπλων τον Χαράλαμπο Βιλαέτη. Αφού μετά, και το τονίζω αυτό, αφού μετά από προδοσία, τον απομονώνουν κοντά στο χωριό Λατζόι, σε άνιση μάχη ο Βιλαέτης σκοτώνεται και το σώμα του διαλύεται.
Στις 17 του ίδιου μήνα εξοντώνουν και τον κλεφτοκαπετάνιο Γιώργη Γιαννιά στην τοποθεσία Κατσαρού Αντρωνίου με τον ίδιο τρόπο.
Οι Έλληνες αντιλαμβανόμενοι ότι η επανάσταση απειλείται από τους αιμοβόρους και πανίσχυρους Λαλαίους, έθεσαν προτεραιότητα ώστε να τους περιορίσουν. Γι’ αυτό ακολούθησαν πιστά την τακτική του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, που πήγε και στρατοπέδεψε στο Βαλτέτσι λίγο έξω από την Τρίπολη, με σκοπό να την πολιορκήσει.
Έτσι και εδώ αποφάσισαν να στρατοπεδεύσουν σε ασφαλές μέρος έξω από την πόρτα τους, να τους απειλούν, να τους παρενοχλούν και να τους εμποδίζουν να προβαίνουν σε ληστρικές εξορμήσεις κατά των Ηλείων και ταυτόχρονα να τους παρεμποδίσουν ώστε, πάση θυσία, να μην μεταβούν στην Τρίπολη, κατά την εξελισσόμενη πολιορκία της.
Χωρίς χρονοτριβές, με αρχηγό τον Γιωργάκη Πλαπούτα, συνάχθηκαν κοντά στο Λάλα και στρατοπέδευσαν πρώτα στην τοποθεσία Συκιά και έπειτα στο Πούσι της Ντάρτιζας.
Γνωρίζουμε ότι, πολλοί πόλεμοι και μάχες, έχουν κερδηθεί όχι στα πεδία των μαχών, αλλά από δευτερογενείς παράγοντες όπως δολιοφθορές, προδοσίες, κατασκοπεία, παρεμπόριο, παράνομος χρηματισμός, η επικράτηση του ηθικού και των δύο πλευρών, η τροφοδοσία, ο εξοπλισμός, το νερό κ.ά.
Μετά τα Ορλοφικά και μέχρι την έναρξη ης επανάστασης του 1821, όπως γνωρίζουμε, πολλοί Έλληνες κατείχαν καίριες θέσεις στο Λάλα.
Μεταξύ αυτών ήσαν γραμματείς, συμβουλάτορες, διανοούμενοι, διερμηνείς, γιατροί, ταχυδρόμοι, οπλουργοί, μπαρουξήδες, τεχνίτες, βοηθητικό προσωπικό, ακόμη και απλοί εργάτες και τσοπάνηδες. Γενικά οι Τούρκοι ζώντας σαν μαχαραγιάδες, ποτέ δεν ασχολήθηκαν με αυτές τις δουλειές, παρά είχαν επαναπαυθεί, έχοντας πάντα στις υπηρεσίες τους, δούλους Έλληνες. Αυτοί μόλις έγινε η έκρηξη της επανάστασης για διαφόρους λόγους, άρχισαν να εγκαταλείπουν το Λάλα.
Επομένως θα λέγαμε σήμερα ότι, από την μια η κρατική μηχανή, και από την άλλη η καθημερινότητα, σ’ ελάχιστο χρόνο, βρέθηκαν αποδιοργανωμένες και στο εξής δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν άψογα.
Οι καλομαθημένοι Λαλαίοι, σ’ αυτές τις δύσκολες στιγμές, έρχονται αντιμέτωποι με την ωμή πραγματικότητα και έχοντας πλήρη άγνοια, καλούνται να ανταπεξέλθουν πλήρως για να επιβιώσουν, κάτω από την πίεση της πολιορκίας, της ανασφάλειας, της έλλειψης αγαθών, της άγνοιας ακόμη και της παράφορης ζέστης.
Αρχικά οι Έλληνες πολιορκητές, μόλις απέκλεισαν το Λάλα, πρώτο μέλημα τους ήταν ν’ ακολουθήσουν την στρατηγική της δολιοφθοράς. Έτσι αρχικά αποφάσισαν να τους αποκόψουν από τις πηγές ύδρευσης του οικισμού με οποιοδήποτε τρόπο.
Η έλλειψη ή ο περιορισμός του νερού και ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο, ήταν ένα δυνατό όπλο για τους πολιορκητές και ένα μεγάλο μειονέκτημα, θα το έλεγα βάσανο, για τους πολιορκούμενους.
Οι Έλληνες προσπάθησαν επανειλημμένα ν’ αποκλείσουν την Λουκίσσα, την Τρανή Βρύση και άλλες πηγές που βρίσκονταν κοντά και γύρω από το Λάλα, και όχι μόνον αυτές, αλλά και όλες τις περιφερειακές πηγές.
Για αυτό καθημερινώς δίνονταν πολλές μάχες και αψιμαχίες, για τον έλεγχο των πηγών, Από τις ιστορικές πληροφορίες, γνωρίζουμε ότι πολλές φορές, οι πηγές, καθ’ όλη την διάρκεια της πολιορκίας, άλλαζαν συνεχώς χέρια, πότε στα Ελληνικά και πότε στα Τούρκικα.
Επίσης πριν ακόμη καλά- καλά εμπεδώσουν οι Τούρκοι, ότι ήδη απειλούνται σοβαρά, οι Έλληνες προέβηκαν σε καταστροφές των μύλων, δηλαδή ανατίναξαν τις μυλόπετρες και τα βαγένια από τις κρεμάσεις όλων των μύλων, που εξυπηρετούσαν το Λάλα.
Απόκλεισαν τα νερά που τροφοδοτούσαν τους νερόμυλους, δηλαδή κατέστρεψαν τις δέσες του νερού και όλα τα μυλαύλακα. Επομένως άλλο ένα μεγάλο πρόβλημα, που ανέκυψε για τους Λαλαίους, ότι οι μύλοι, ήταν αδύνατον να λειτουργήσουν και να παράγουν αλεύρι για ψωμί.
Ενώ εκ του ασφαλούς παρελθόντος, δεν υπήρχαν αρκετοί χερόμυλοι εντός του οικισμού, για να καλύψουν τις ανάγκες των συναθροισμένων εντός του Λάλα.
Επειδή ήταν Ιούνιος μήνας, οι πολιορκητές επεδίωξαν και έκαψαν τα σιτηρά, που ήσαν σπαρμένα και έτοιμα για θέρο, σ’ όλο το οροπέδιο του Λάλα και τα περιφερειακά προς τον κάμπο.
Ένεκα της νέας επερχόμενης σοδειάς, οι αποθήκες των Λαλαίων, είχαν ήδη αδειάσει, και έτσι ο πόλεμος τους βρήκε απροετοίμαστους, όσον αφορά την τροφοδοσία.
Αν αναλογιστούμε ότι εδώ στο Λάλα, πέραν από τους μόνιμους κατοίκους, συσσωρεύτηκαν σχεδόν όλοι οι Ηλείοι Τούρκοι συν και 1.200, επιπλέον Πατρινοί πολεμιστές, υπό τον Γιουσούφ πασά.
Από την απέναντι δε πλευρά οι Έλληνες, θέριζαν τα στάρια και τ’ αλώνιζαν και στην συνέχεια τα κουβαλούσαν στους μύλους, των γύρω χωριών και άλεθαν ασταμάτητα να ταγίσουν το στράτευμα.
Επίσης οι Έλληνες καθημερινώς πυρπολούσαν και τα υπόλοιπα σιτηρά βρώμες κριθάρια και σίκαλη, για να μην τα καρπωθούν όχι μόνο οι Τούρκοι αλλά και τ’ άλογα τους, με σκοπό ν’ αποδυναμώσουν το ιππικό τους, που ήταν ο φόβος και ο τρόμος για το Ελληνικό πεζικό.
Άλλη μια συμφορά για τους Λαλαίους ήταν η αρπαγή των αιγοπροβάτων και ιδίως του Γιακούμ αγά, που ήταν ο μεγαλύτερος κτηνοτρόφος στην Ηλεία και εκείνες τις ημέρες ένεκα της επανάστασης τα είχε μεταφέρει εδώ στο Λάλέϊκο οροπέδιο.
Αυτά τα προβλήματα, μας τα επιβεβαιώνουν και μερικά δημοτικά τραγούδια που έχουν καταγραφεί. Εγώ θ’ αναφέρω ένα που έχω καταγράψει για να μην σας κουράσω.
Να ’μουν πουλί να πέταγα να πήγαινα τ’ ψήλου,
ν’ αγνάντευα την Κάπελη, το παινεμένο Λάλα.
Να ’βλεπα τις Λαλιώτισσες και τις αγαδοπούλες
πως παν’ στην βρύση για νερό, ζαλιά με τα βαρέλια.
Να ’βλέπα την Βεζούλαινα, την τσούπα του Αζίζη,
το γιόμα και καταλιακού, κριθάρια να θερίζει.
Να ’βλεπα και τον Βεζούλαγα τον πολυχρονεμένο,
πως αγναντεύει την κλεφτουριά, σαν ζούδι λαβωμένο.
Όταν οι Έλληνες απόκοψαν όλες τις εισόδους, γύρω από το Λάλα, και αρχίζουν να κάνουν τις εμφάνισή τους οι ελλείψεις της σίτισης και του νερού, ανέκυψε και το μέγα πρόβλημα του εξοπλισμού με όπλα και μπαρούτι.
Άλλο ένα μαρτύριο αυτό, ήταν διότι δεν γνώριζαν να παρασκευάζουν την μπαρούτη. Οι μπαρουτοτεχνίτες ή μπαρουξήδες είχαν αποχωρήσει, οι δε μπαρουτόμυλοι της Άβουρας στου Καλολετζή σήμερα Νεράϊδας και του Καψή στην ποταμιά της Νεμούτας, είχαν περιέλθει στα χέρια των Ελλήνων. Επίσης οι τούρκοι δεν γνώριζαν ακόμη ούτε την οπλουργία, για την συντήρηση και την επισκευή των όπλων τους, και όλα αυτά συνέβαλαν αρνητικά στο να πέσει το Λάλα.
Οι Λαλαίοι, αν και πανίσχυροι τις πρώτες ημέρες, ένεκα όλων αυτών, αντιλαμβανόμενοι την αδυναμία τους, σκέφθηκαν να ζητήσουν βοήθεια από τον Γιουσούφ Πασά της Πάτρας.
Όμως, όταν έστειλαν αγγελιοφόρο στον Γιουσούφ, να συνδράμει προς βοήθεια, του έγραψαν ψέματα, γράφοντας ότι οι πολιορκητές ήσαν κάτι άοπλοι τσοπάνηδες και χωρικοί οπλισμένοι με γεωργικά εργαλεία και ήταν θέμα μιας και μόνον μάχης και θα τους διέλυαν.
Ο Γιουσούφ ανταποκρίθηκε, σίγουρα θα τους ζήτησε ανταλλάγματα, αλλά δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς συμφωνήθηκε, και κατέφθασε εδώ στο Λάλα με 1.200 άνδρες, πεζούς και ιππείς.
Την έλευση του Γιουσούφ Πασά, αρχικά την είδαν ως σωτήρια τον υποδέχθηκαν με χαρές και κανονιοβολισμούς και αυτό τους εξύψωσε προσωρινά το ηθικό τους, αλλά, οι πολεμικές αστοχίες του και η παρατεταμένη παραμονή του, ανέδειξε τα προβλήματα της διγνωμίας, της εσωτερικής διχόνοιας, των προσωπικών συμφερόντων και ταυτόχρονα του υποσιτισμού και της επιβίωσης.
Ο Γιουσούφ ως κυρίαρχος επέβαλε ότι, πρώτα πρέπει να σιτίζονται οι άνδρες και τ’ άλογά του και μετά οι ντόπιοι Λαλαίοι.
Αυτό έφερε διχόνοια ενδιάμεσα τους και οι πανίσχυροι μέχρι τότε Λαλαίοι, αντιλαμβάνονται ότι, έπαψαν πλέον να είναι κυρίαρχοι και ήδη βρίσκονται υπό τις διαταγές του Γιουσούφ πασά.
Άλλο ένα μεγάλο πρόβλημα, ανέκυψε από τις πρώτες ληστρικές εξόδους και τις μάχες που έδιναν. Εντοπίζουμε ότι, από την έναρξη των εχθροπραξιών, ενώ έχουν πολλούς τραυματίες, δεν έχουν καμιά υγειονομική υποδομή και υπηρεσία και δεν μπορούν να τους γιατρέψουν. Τοιουτοτρόπως έχουμε πολλούς θανάτους, και πολλούς άνδρες τραυματίες, που παραμένουν αθεράπευτοι μετά από τις μάχες.
Οι Λαλαίοι, για να μην αντιληφθούν οι Έλληνες την συρρίκνωση του στρατού τους, επιστράτευσαν νεαρές γυναίκες, ντυμένες με ανδρικά ρούχα.
Αυτό το αντιλήφθηκαν, οι Έλληνες στο τέλος, όπου μετά από μια μάχη, ανάμεσα στους νεκρούς Λαλαίους, εντοπίζονται πολλές γυναίκες ιππείς νεκρές, ντυμένες με ανδρικά ρούχα που συμμετείχαν στις μάχες. Άρα αντιλαμβάνονται την έλλειψη στρατιωτών και μάλιστα εκπαιδευμένων.
Ο δε Γιουσούφ ύστερα από όλα αυτά, την διχόνοια, την πίεση που δεχόταν από τον κλοιό των Ελλήνων, την έλλειψη πυρομαχικών, φαγητών και νερού, και μετά από συνεχείς πολεμικές αποτυχίες, αποφάσισε ν’ αποχωρήσει από το Λάλα.
Οι αήττητοι πολεμοχαρείς και αιμοδιψείς Λαλαίοι είχαν διαφορετική γνώμη, διότι θίγονταν τα συμφέροντά των, ήθελαν πάσει θυσία να υπερασπίσουν τον τόπο τους, τις περιουσίες, τις οικογένειες τους και το ύψιστο μέχρι τότε, τοπικό και περιφερειακό γόητρό τους.
Ενώ αντίθετα οι άνδρες του Γιουσούφ, ήθελαν μόνον να φύγουν αλώβητοι και δεν τους ενδιάφερε για τα υπόλοιπα. Έτσι εντοπίζουμε ακόμη μια διχόνοια μεταξύ τους μέσα στο Λάλα, που ήταν ένας ακόμη λόγος για ν’ αποχωρήσουν.
Επίσης ο Γιουσούφ που ήταν εμπειροπόλεμος, γνώριζε άριστα, ότι η παρατεταμένη πολιορκία και οι συνεχείς αποτυχίες, θα τους αποδυνάμωνε σημαντικά μέχρι που θα τους εξαθλίωνε, αν αναλογιστούμε ότι από πουθενά αλλού δεν περίμεναν πλέον βοήθεια, είτε σε ανθρώπινο δυναμικό είτε υλική. Ακόμη λόγω του αποκλεισμού τους, είχαν και πλήρη άγνοια για τις πολεμικές εξελίξεις στον υπόλοιπο επαναστατημένο Μοριά, και αυτό τους διόγκωνε την ανασφάλεια.
Ενώ αυτά συνέβαιναν στο Λάλα, τα ίδια και στο στρατόπεδο των Ελλήνων και εκεί συνέβαιναν φοβερά πράγματα που, μερικές φορές κινδύνευσαν να χάσουν την όλη προσπάθεια και να διασπασθεί άδοξα η πολιορκία.
Η πολυήμερη αναμονή, έφερε δυσφορία στις τάξεις των ελληνικών στρατευμάτων και οι Επτανήσιοι αρχηγοί, επέμεναν να τελειώσει όσον το ταχύτερο, η εκστρατεία και οι επιχειρήσεις κατά του Λάλα, διαφορετικά απειλούσαν για άμεση αποχώρησή των.
Τότε έλαβαν την πρωτοβουλία και αφού συνεδρίασαν, αποφάσισαν και απέστειλαν κρυφά τον Κεφαλλονίτη Παναγή Μεσσάρη, από το Αργοστόλι, κρατώντας λευκή σημαία και μετέφερε στους Λαλαίους μια επιστολή των, όπου τους ζητούσαν να έλθουν σε συνομιλίες.
Μετά την παρέλευση δύο ημερών έφθασε στον κάμπο του Λάλα, σε αρκετή μεγάλη απόσταση από τα επαναστατικά στρατόπεδα, ο Μπέκιος Κεχαγιάς, με σκοπό να συναντηθεί με τους Επτανήσιους αρχηγούς.
Αποτέλεσμα, ο Γεώργιος Χρυσανθακόπουλος, αναφέρει τα γεγονότα και κυρίως την απόπειρα δωροδόκησης των κανονιοβολιστών Κεφαλληνίων από τους Τούρκους. Αυτό μας το επιβεβαιώνει η αλληλογραφία Λαλαίων Κεφαλονιτών που έχουμε στα χέρια μας.: «…Μετά τα άνω ο Μπέκιος Κεχαγιάς ανεχώρησεν. Ως οι πολεμισταί εβεβαίουν εις τους μεταγενεστέρους,… κατά την πρόοδον της μάχης της 21ης Ιουνίου 1821 κατόρθωσαν να πείσουν τους πυροβολητάς, δωροδοκήσαντες τούτους, να στρέψουν τα κανόνια εις τα ανοικτά και μακράν των μαχομένων Λαλαίων, χωρίς πλέον να ενοχλούν αυτούς».
Καταλαβαίνετε τώρα πόσο είχε εισχωρήσει στις τάξεις των πυροβολητών η δωροδοκία.
Άλλο ένα επεισόδιο μας δείχνει την διχόνοια που επικρατούσε στα ελληνικά στρατόπεδα.
Κατά την γενική επίθεση των Ελληνικών στρατευμάτων κατά του Λάλα από πλευράς επαναστατών, κινούνται τρία τμήματα κατά του Λάλα, του Γιωργάκη Πλαπούτα, των Κεφαλληνίων και του Γεωργίου Σισίνη. Το σχέδιο και οι οδηγίες πριν ξεκινήσουν ήταν, σε όποιο τμήμα αντεπιτεθούν οι Λαλαίοι να συνδράμουν τ’ άλλα δύο.
Κάτι που δεν έγινε. Κατά εκείνη την μάχη, το ιππικό των Λαλαίων επιτέθηκε κατά το σώμα του Πλαπούτα, που κινείτο προς τον Μπαστηρά και το διέλυσε. Τα δύο υπόλοιπα σώματα ποτέ δεν έσπευσαν προς βοήθεια, όπως είχε προγραμματισθεί και συμφωνηθεί. Ο Ιωάννης Φιλήμων μας αναφέρει: «…ότι το σώμα του Σισίνη και των Κεφαλληνίων ηργοπάτει». Εδώ βλέπουμε ότι, κάποια προδοσία που είχε προηγηθεί και ήταν σε εξέλιξη, ώστε να βγει από την μέση ο Γιωργάκης Πλαπούτας κι όπως έγινε.
Στο Ελληνικό στρατόπεδο υπήρχε ένας μεγάλος αναβρασμός. Μετά τον απρόσμενο θάνατο του Γιωργάκη Πλαπούτα ο Μεταξάς, ο Σισίνης και ο Δεληγιάννης ήθελαν ν’ αναλάβουν την αρχηγία των στρατοπέδων.
Η απόφαση του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, να διορίσει τον Δημητράκη Πλαπούτα αρχηγό των Ελλήνων, φρενάρισε κάθε προσπάθεια ανάληψης της αρχηγίας, για το γενικό πρόσταγμα και τις διαπραγματεύσεις, κατά την παράδοση ή κατάληψη του Λάλα, αλλά ταυτόχρονα διόγκωσε την δυσφορία και δημιούργησε μεγάλη διχόνοια, που σιγόκαιγε μέσα στις τάξεις των Ελληνικών στρατοπέδων.
Να γνωρίζετε ότι, στο Λάλα συνάχθηκαν δυο ειδών άνθρωποι, οι μεν για να πολεμήσουν και να ελευθερωθούν, αλλά και οι δε, για να πλιατσικολογήσουν. Γνωρίζουμε ότι στο Λάλα είχε συσσωρευτεί όλος ο πλούτος της Ηλείας και πολλοί προσδοκούσαν την ώρα που θα το καταλάμβαναν, αλλά τους πρόλαβε ο πανέξυπνος Γιουσούφ Πασάς.
Αυτό το εντοπίζουμε ότι, μετά την τελευταία μάχη που δόθηκε το βράδυ, από το στρατόπεδο των Ελλήνων παρατηρούνται δυναμικές αποχωρήσεις. Ο Δημητράκης Πλαπούτας στα Απομνημονεύματά του γράφει: «Ο Δεληγιάννης …επήρε τον υιόν του Φωτήλα και έφυγε.
Κίνημα καταστρεπτικόν δια το στρατόπεδον του Λάλα, καθόσον όλοι οι στρατιώται έφυγον όταν είδαν την φυγήν του Δεληγιάννη».
Ας αναλογιστούμε, τι θα γινόταν αν δούλευαν σωστά οι μυστικές υπηρεσίες των Λαλαίων. Σίγουρα θα είχε αλλάξει ο ρους της ιστορίας μας.
Ενώ όπως ανακαλύπτουμε το δίκτυο της κατασκοπείας των Ελλήνων φαίνεται να δούλευε καλά. Αυτό το αναφέρω διότι εντοπίζουμε τον Δημήτρη Καραμέρο, εντεταλμένο από τον Γεώργιο Σισίνη, να έχει μυστικές συναντήσεις με τους αγάδες. Φαίνεται ότι, ο Καραμέρος να ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ Γεωργίου Σισίνη και Λαλαίων.
Μέχρι πρόσφατα ο Καραμέρος ήταν αμφισβητούμενο πρόσωπο. Βρίσκομαι κοντά σ’ κάποια πηγή, χωρίς να γνωρίζω την εγκυρότητά της, που αναφέρει τον Δημήτριο Καραμέρο να παίζει διπλό ρόλο. Δηλαδή, να υποκλέπτει σημαντικές πληροφορίες, από τα τακτά συμβούλια των Λαλαίων, που γίνονταν με τον Γιουσούφ πασά και να τις αναμεταδίδει στις ελληνικές αρχές.
Αναφέρεται ότι, το τελευταίο απόγευμα πριν την αναχώρηση στο Λάλα, έφθασε μια παραπλανητική πληροφορία ότι, στο Ελληνικό στρατόπεδο, κατέφθασαν δυόμιση χιλιάδες άνδρες, προερχόμενοι από την Αρκαδία. Ίσως αυτή η πληροφορία να θεωρήθηκε έγκυρη και ν’ ανάγκασε τον Γιουσούφ να τα μαζέψει άρον – άρον και να φύγει. Αν αυτήν την σημαντικότατη πληροφορία την διοχέτευσε ο Καραμέρος στον Σεΐντ αγά, τότε ο Δημήτριος Καραμέρος να ήταν ο άνθρωπος που με την πονηριά του, νίκησε τον Γιουσούφ και πρέπει να είναι ο άγνωστος ήρωας όλης της υπόθεσης
Αυτό συνδέεται έμμεσα διότι ο Σεΐντ αγάς είχε πλήρη εμπιστοσύνη στον Καραμέρο, χωρίς να γνωρίζει ότι ο Καραμέρος ήταν ένας τέλειος πράκτορας του Γεωργίου Σισίνη. Η περαιτέρω έρευνα ελπίζω να μας δώσει αρκετές πληροφορίες. Ένα τραγουδάκι που διασώσαμε, μας το επιβεβαιώνει, όπου ο Σεΐντ αγάς, όταν αντιλαμβάνεται τον αποκλεισμό του Λάλα, παραπονιέται στον Καραμέρο για τις απρόσμενες εξελίξεις:
-Ρε Δημητράκη καλημέρα
και την κακή μου την μέρα.
Βλέπω πέρα στην αποσκίλα
φουστανέλα και ρωμαΐλα
Και συνεχίζει:
-Βρε μπαμπέση Καραμέρο
για δεν μου ’λεγες να ξέρω.
Για να μάσω τον μπαχά μου,
κι ούλα τα υπάρχοντά μου!
Μετά την κατάληψη του Λάλα, ο Καραμέρος γίνεται ακόλουθος και το πρωτοπαλίκαρο του Γεωργίου Σισίνη όπου, ο Σισίνης τον ανταμείβει, δίνοντας μεγάλη έκταση γης, στα Καλύβια του Ομέρ αγά, στο σημερινό χωριό Καλύβια Ήλιδας.
Αξίζει να μνημονεύσουμε και έναν τούρκο Λαλαίο τον Σουλεϊμάν Λελέ, που για αγνώστους λόγους, υπέκλεψε πληροφορίες και τις μετέδωσε σε Ελληνικό στρατόπεδο. Αναφέρεται ότι αυτό υπέπεσε στην αντίληψη των Λαλαίων και τον κρέμασαν δημόσια.
Ο δε Γιουσούφ, φαίνεται ν’ αντιλήφθηκε ότι ήταν αδύνατον ν’ αντιμετωπίσει το Ελληνικό στράτευμα, εφόσον έχασε όλες τις σημαντικές μάχες που έδωσε και μάλλον τον παρέσυρε η παραπληροφόρηση. Ακόμη γνώριζε, ότι δεν μπορούσε να ενισχυθεί από έτερες Τουρκικές δυνάμεις, διότι οι πιο αξιόμαχες είχαν αποκλεισθεί στην Τριπολιτσά, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, κάτι το αντίθετο με τους Έλληνες που συνεχώς συνάζονταν όλο και περισσότεροι και ο κλοιός έσφιγγε.
Ακόμη γνώριζε άριστα, ότι σε λίγο χρονικό διάστημα θα ξέμενε, από πολεμοφόδια, τρόφιμα, νερό (λόγω καύσωνα) και το βασικότερο, μετά από κάθε μάχη, ο στρατός του αποδυναμώνονταν συνεχώς και επικίνδυνα, εφόσον είχε πάρα πολλούς νεκρούς άνδρες.
Κι όπως αναφέρει μια λαϊκή παροιμία μα: «Η πείνα κάστρα καταλεί και κάστρα παραδίδει!»
Γι’ αυτούς, τους λόγους, αποφάσισε ν’ αναχωρήσει, διότι όσο έμενε εντός του Λάλα, τόσον θα φθειρόταν και θ’ απόβαινε εις βάρος του. Επομένως κατά την ταπεινή μου γνώμη συμπεραίνω ότι ο Γιουσούφ πασάς, έπραξε το ορθότερο, που μπορούσε να πράξει ένας ηγέτης.
Φεύγοντας από το Λάλα, πίσω του άφησε μια απειλητική επιστολή:
«Προστάζομε σφοδρός εσάς τους ρομέους, …, να μην τολμήσετε και πειράξετε ούτε σπίτι, ούτε πράγμα εις του λάλα, διότι εγό πηγαίνοντας τας φαμελείες των λαλέων εις πάτρα, με την δύναμιν του Θεού, έχω να γυρίσο και αν εύρο ολίγον πράγμα πιρασμένο να ηξεύρετε, … ότι έχετε να αποδόσετε με κεφάλια όθεν μην παρακούσετε μόνον να μετανοήσετε από την αποστασίαν και να μην τολμήσετε να κάμετε παραμικράν ζιμίαν διότι με την δύναμιν του Θεού, δεν μένει από εσάς ούτε πόδας…»
Εξεδόθη εις το ντιβάνι…1821 Ιουνίου 17 Λάλα…”
Έτσι αποχώρησε κρυφά εν μία νυκτί, και μετέβηκε στην Πάτρα. Την άλλη ημέρα οι Έλληνες βρήκαν το Λάλα έρημο και προχώρησαν σε λεηλασίες, πυρπολήσεις και σε γενικές καταστροφές, νομίζοντας ότι καταστρέφοντας τα πάντα, δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν οι Λαλαίοι και να ξανά εγκατασταθούν εδώ.
Ήταν κι αυτό, κατά μια άποψη μια σωστή κίνηση, διότι ο φόβος για την απελευθέρωση δεν είχε εμπεδωθεί ακόμη.
Αυτά περιληπτικά και κάπως ελλειπή εκ των όσων συνέβησαν στο Λάλα εκτός των μαχών.
Σας ευχαριστώ πολύ και ευελπιστώ κάποια μέρα μαζί με τον συνοδοιπόρο μου τον Κώστα Παπαντωνόπουλο να εκδώσουμε το βιβλίο για την μάχη του Λάλα. Γι’ αυτό το εγχείρημα σας αναφέρω ότι μέχρι σήμερα έχουμε συγκεντρώσει και κάπου 3.500 χιλιάδες ονόματα πολεμιστών που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις για την πολιορκία του Λάλα.
Και πάλι σας ευχαριστώ και εύχομαι καλή συνέχεια!