Γράφει ο Κώστας Παπαντωνόπουλος
Σώγαμπρος είναι μια σύνθετη λέξη από το έσω (+) γαμπρός και λέγεται ο σύζυγος που συζεί με τα πεθερικά του.
Παλιά, οι νέοι που προέρχονταν από πολυμελή ή φτωχή οικογένεια αναγκάζονταν και πήγαινε σώγαμπροι σε νοικοκυριά όπου δεν υπήρχε αγόρι. Οι πατεράδες που είχαν μόνο κορίτσια ή μοναχοκόρη για να εξασφαλίσουν τα γηρατειά τους και την περιουσία τους, επέλεγαν και πάντρευαν το τελευταίο κορίτσι ή την μοναχοκόρη τους με άνδρα που τον σπίτωναν στο δικό τους νοικοκυριό. Με αυτόν τον τρόπο το φτωχόπαιδο γινόταν νοικοκύρης, καθόσον εύρισκε «στρωμένο τραπέζι» όπως έλεγαν οι παλαιότεροι και «πρόγκα να κρεμάσει την σκούφια του».
Πολλά φτωχόπαιδα μη έχοντας άλλη διέξοδο προκειμένου να βρουν έτοιμη σειρά με γιομάτο τέτζερη και με την παραίνεση των γονιών τους αποφάσιζαν και πήγαιναν σώγαμπροι.
Την όλη δουλειά την αναλάμβαναν οι προξενητάδες που στην αρχή έψηναν (προέτρεπαν) τον υποψήφιο λέγοντας του ότι όλα θα είναι μέλι – γάλα, που συνήθως ήταν μέχρι να γίνουν τα στέφανα. Και αυτοί παιδιά ακόμη με άψητα μυαλά, τους πίστευαν και πήγαιναν σώγαμπροι. Όμως τις περισσότερες φορές τα πράγματα δεν ήταν όπως τους τα έλεγαν και όπως αρχικά νόμιζε ο υποψήφιος γαμπρός.
Διότι αν έπεφτε σε στραβόξυλα, άρχιζαν τα προβλήματα με το να του μαζεύουν τα λουριά και να τον θέτουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Τότε ο δόλιος σώγαμπρος ένιωθε σαν «γδαρμένη αλπού». Τον θεορούσαν ως υπηρέτη του σπιτιού, ως ο σκλάβος τους και καθημερινώς του «έψηναν το ψάρι στα χείλη», με λίγα λόγια ο σώγαμπρος ήτανε για τα μπάζα!
Δεν ήταν μόνο στο σπίτι αυτή η συμπεριφορά, αλλά και στο χωριό που πήγαινε, τον απαξίωναν και τον αντιμετώπιζαν μειωτικά. Ο λόγος ήταν ότι εξαρτιόταν οικονομικά από τα πεθερικά του και θεωρούσαν ότι δεν ήταν ικανός να φτιάξει δικό του νοικοκυριό. Έλεγαν: «Τι, άμα ήταν άξιος δεν θα πήγαινε σώγαμπρος μέσα σε ξένο σπίτι!».
Τον σώγαμπρο τον παρομοίαζαν σαν παράσιτο όπως ο κισσός, όπου για να επιβιώσει πρέπει να προσκολλήσει σε κάποιο δένδρο.
Αντίστοιχα τις γυναίκες που πήγαιναν νύφες σε άλλο χωριό τις έλεγαν φερτές.
Ο ΣΩΓΑΜΠΡΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΕΠΟΥ:
Από αυτή την ιστοριούλα, καταλαβαίνουμε πως την περνάει ο δόλιος σώγαμπρος στου πεθερού το σπίτι.
Μια φορά ένας τσοπάνης σώγαμπρος τσάκωσε με θηλιά μια αλεπού που του έτρωγε τα μικρά αρνοκάτσικα και τις κότες.
Ο σώγαμπρος, για να την τιμωρήσει, την έδεσε από τα πόδια, της φόρεσε και ένα τράστο στο κεφάλι για να μην τον δαγκώσει και την έγδερνε ζωντανή στην πλατεία του χωριού. Εκεί καθώς την έγδερνε δημόσια και όλο καμάρι για το κατόρθωμά του, ρώτησε την αλεπού;
-«Για πες μας, πως τα περνάς τώρανες Μάρω μου;»
Παρά τους φριχτούς πόνους και το μαρτύριο της, πετάγεται η αλεπού και λέει στον σώγαμπρο:
-«Όπως κι αν περνάω - περνάω, αλλά να ξέρεις, περνάω καλύτερα από σώγαμπρος!»
ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΟΥ ΑΠΑΞΙΩΝΑΝ ΤΟΥΣ ΣΩΓΑΜΠΡΟΥΣ
-«Εγώ δεν είμαι σώγαμπρος σαν κι εσένα!»
-Έλεγαν: «Άμα έχεις σώγαμπρο στο σπίτι έχεις γαϊδούρι στην αυλή σου!»
-Έχουμε καταγραφή όπου έβγαλαν έξω από το σπίτι τον σώγαμπρο και αυτός κοιμήθηκε στο αχούρι!
-Ο θυμόσοφος λαός μας έλεγε πως «αν έχεις σώγαμπρο στο κονάκι σου, έχεις γαϊδούρι στην αυλή σου».
-Οι περισσότεροι σώγαμπροι έπαιρναν το όνομα της γυναίκας τους στο χωριό. Έτσι, τον σώγαμπρο που έλεγαν την γυναίκα του Γεωργία και αυτόν Νίκο, έλεγαν ο Νίκος της Γιωργίας κ.ο.κ.
-Όποιος σώγαμπρος χώριζε, έλεγαν: «Ξεσωγάμπρεψε!»
-Όταν ένας σώγαμπρος πήγαινε σε σπίτι σωγάμπρου, τότε λέγανε: «Το σωγαμπριλίκι πάει βασίλειο!»
-Στα πανηγύρια, στο χωράφι ή όπου αλλού πήγαινε ο πεθερός ήταν στο άλογο καβάλα και ο δόλιος σώγαμπρος ακολουθούσε με τα πόδια, σαν το σκυλί του.
-Όταν τρώγανε στο σπίτι και έφερνε η νοικοκυρά το ψωμί και το φαΐ στο τραπέζι, το ψωμί το έκοβε σ’ όλη την φαμίλια ο πατέρας αφέντης ή ο παππούς. Τέτοια εξουσία δεν είχε ποτέ ο σώγαμπρος.
-Παλιά τον σώγαμπρο τον παρομοίαζαν σαν εκείνον που αλλαξοπίστησε.
-Ρωτήσαμε κάποτε έναν γέρο για το πως περνάει ο σώγαμπρος και μας είπε: «Ο πεθερός κρέας και κρασί κι ο σώγαμπρος ξερό ψωμί και ξύδι!»
-Ρώτησαν τον κόρακα: «Γιατί είσαι μαύρος;», κι εκείνος απάντησε: «Γιατί είμαι σώγαμπρος!».
-Σ’ ένα χωριό ήσαν επτά σώγαμπροι και πάντα κάνανε παρέα μεταξύ τους, αλληλοβοηθιούνταν και είχαν δικό τους κύκλο, μαζί πήγαιναν στο καφενείο, μαζί γλεντούσαν κ.ο.κ.
-Σε κάποιο χωριό μπήκε ένας μέσα στο καφενείο και λέει: «Κέρασέ τους όλους εκτός από τους σώγαμπρους!»
-«Τι, για σώγαμπρο με πέρασες;
-Τον σώγαμπρο στα χωριά δεν τον λογάριαζαν ούτε του είχαν υπόληψη, επίσης δεν μπορούσε να ειπεί ελεύθερα την γνώμη του.
-Τράβα πέρα ρε! λέει η γυναίκα στον σώγαμπρο άντρα της, εσύ δεν έχεις λόγο!
Έτσι περνούσε ο σώγαμπρος και τον θεωρούσαν ως ξένο σώμα μέσα στην οικογένεια. Αυτό κράτησε μέχρι τη δεκαετία του 1970 οπότε τα πράγματα κάπως έτσι ήταν για τον σώγαμπρο, σήμερα δεν υπάρχουν σώγαμπροι, ούτε κακές πεθερές. Το κάθε νέο ζευγάρι απαιτεί να έχει το σπίτι του, είτε ιδιόκτητο είτε ενοικιαζόμενο, έτσι οι νέοι δεν πάνε σώγαμπροι, ούτε οι νιφάδες μέσα στις πεθερές.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ:
Κουτσοσώγαμπρος, λεγόταν αυτός που είχε πεθάνει ο πεθερός του και είχε αναλάβει τα ηνία του σπιτιού, πάντα υπό την επιτήρηση πεθεράς και γυναίκας.
Μουνοσουρμένο, έλεγαν τον σώγαμπρο, όπου η γυναίκα τον έσερνε κοντά της.
-Σώγαμπρος είναι ο σύζυγος της κόρης που ζει με τα πεθερικά και εξαρτάται οικονομικά από αυτούς, ο ερωτικός μετανάστης.
-Χρυσοπούτσης, (μτφ.) λέγεται ο άνδρας που πηγαίνει σώγαμπρος για να εκμεταλλευτεί την περιουσία του πεθερού του.
-Σύγαμπρος λέγεται ο μπατζανάκης.
-Παρασώγαμπρος ή Πισώγαμπρος λέγεται όταν ένας σώγαμπρος παντρέψει κόρη και πάρει σώγαμπρο μέσα στο σπίτι εκεί που πήγε σώγαμπρος.
ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΩΓΑΜΠΡΟΥΣ:
- Κάλλιο βαθιά σε σπηλιά, παρά σώγαμπρος σε παπά!
-Αλπού, γδαρτή, και σώγαμπρος το ίδιο πράμα είναι.
-Αυγά τρώει ο πεθερός και σκατά ο σώγαμπρος!
-Γάιδαρος κι αν έγινα, σώγαμπρος δεν πάω στην Αίγινα.
-Δυο σώγαμπροι μέσα σ’ ένα πεθερό δεν χωράνε!
-Δώσε μου ένα γάιδαρο, να σου χαρίσω ένα σώγαμπρο!
-Κάλλιο γάιδαρος σ’ αγώι, παρά σώγαμπρος στο κατώι!
-Κάλιο κάρβουνο στην φωτιά παρά σώγαμπρος στου Λαγανά.
-Κάλλιο σκλάβος στην αραπιά, παρά σώγαμπρος σε σπίτι παπά!
-Κάλλιο στο παλούκι, παρά σώγαμπρος.
-Καλλίτερα από σώγαμπρος.
-Καλλίτερα καλόγερος νηστικός και μαυροφορεμένος παρά σώγαμπρος τυλωμένος!
-Καλλίτερα νηστικός παρά σώγαμπρος και τυλωμένος.
-Κατούρα τον κιοτή και χέσε τον σώγαμπρο!
-Νύφη μην πας στην Πλατιάνα και σώγαμπρος στου Μπρούμα και τσοπάνης ποτέ κατά του Δρούβα.
-Ο δούλος κι ο σώγαμπρος την ίδια μοίρα έχουν!
-Ο πεθερός τρώει στο πιάτο κι ο σώγαμπρος στον κορύτο.
-Ο σώγαμπρος κι ο σκλάβος την ίδια τύχη έχουνε!
-Οι σώγαμπροι και τα σκυλιά κόκκαλα γλείφουνε!
-Όλοι στην εκκλησιά και ο σώγαμπρος για ξύλα.
-Όλοι τρώνε στο τραπέζι και ο σώγαμπρος στο παχνί.
-Ούλοι στο χορό κι οι σώγαμπροι για ξύλα στο βουνό!
-Σκλάβος και σώγαμπρος μιας λεμονιάς λεμόνια.
-Σώγαμπρος γαϊδάρου μοιάζει.
-Σώγαμπρος πας; Φυλακή θωρείς.
-Τα βόδια κοιμήθηκαν ο σώγαμπρος ακόμη.
-Τα σκατά και ο σώγαμπρος την ίδια αξία έχουνε!
-Το βόδι και ο σώγαμπρος την ίδια γνώμη έχουν!
-Το κρύο πάει σώγαμπρος.
-Του σώγαμπρου την γνώμη, την πήρε το ρέμα!
-Φάει κόρη μου το ψαχνό και συ σώγαμπρε την ουρά!
-Ψαχνά τρώει ο πεθερός κι ο σώγαμπρος τα νύχια.
-Ψόφησε ο γάιδαρος φορτώνεται ο σώγαμπρος.
Όλοι γύρω από τα χωριά μας θα έχουν ακούσει για τους ΣΩΓΑΜΠΡΟΥΣ της ΚΟΝΤΟΒΑΖΑΙΝΑΣ. Τον Νοέμβρη του 1977 οι αλλοχωρίτες γαμπροί και οι ντόπιες νύφες μιλάνε στον Δημήτρη Λιμπερόπουλο, αυτοσατιριζόμενοι…! Το ντοκιμαντέρ που επιφανείς Κοντοβαζαινίτες, εμπόδισαν την ΕΡΤ να σταλεί σε διεθνές φεστιβάλ.