Σύλλογος φίλων παραδοσιακού τραγουδιού «Ο ΜΟΡΙΑΣ»

Γονική Κατηγορία: Παράδοση Δημοτικά Τραγούδια Εμφανίσεις: 10397

 

Δώδεκα χρόνια τώρα, ο Σύλλογος φίλων παραδοσιακού τραγουδιού «Ο ΜΟΡΙΑΣ», που εδρεύει στην Αμαλιάδα Ηλείας,  γιορτάζει την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου. Έτσι και φέτος, τη Κυριακή 22 Μαρτίου 2009 διοργάνωσε εκδήλωση, για να τιμήσει τους αγωνιστές του 1821 στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο Αμαλιάδας.

 

Όπως τόνισε και η πρόεδρος του συλλόγου, Μαρία Στεργιώτη, «ο σύλλογος Μοριάς θέλοντας να απονέμει τον ελάχιστο φόρο τιμής στους ήρωες της επανάστασης του 1821, πραγματοποιεί την εκδήλωση, η οποία περιλαμβάνει πνευματικό ιστορικό στοιχείο για αναφορά στην έναρξη της επανάστασης της Ηλείας, τις μεγάλες μάχες και τους ήρωες για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Το ιστορικό όμως άκουσμα, το συνοδεύει η οργή, η θλίψη, το τραγούδι, ο χορός, έτσι για να ’ρθει η σκέψη και η ψυχή μας, κοντά σε εκείνες τις στιγμές των Ελλήνων, που έγραψαν σελίδες ιστορίας  ανεξίτηλες στο χρόνο...»

Χαιρετισμό εκ μέρους του διοικητικού συμβουλίου απηύθυνε ο γενικός γραμματέας του συλλόγου  Βασίλης Ρούτσης και η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Πύργου, Βούλα Καλαμπόκα.

Από τα μέλη του συλλόγου ακούστηκαν εκπληκτικά ηλειακά δημοτικά τραγούδια.

Το χορευτικό συγκρότημα του Λυκείου Ελληνίδων Πύργου παρουσίασε χορούς από  την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο.

Ιστορική αναδρομή στα χρόνια της επανάστασης έκανε ο φιλόλογος – ιστορικός Γεώργιος Κουρκούτας.

Την ιστορική καταγωγή των δημοτικών τραγουδιού ανέλυσε  ο λαογράφος-ερευνητής Ηλίας Τουτούνης.

1.Στ’ Αναπλιού το Παλαμήδη.

Το τραγούδι αναφέρεται στις μάχες που έδωσαν στο Παλαμήδη,  μετά την επανάσταση του 1821, οι κυβερνητικές δυνάμεις των ξενόφερτων βασιλιάδων  με τα επαναστατικά αντικυβερνητικά κινήματα.

Μωρ’ στ’ Αναπλιού γιά σας λεβέντες στ’ Αναπλιού το Παλαμήδη,

 

στ’ Αναπλιού το Παλαμήδη κεί βροντάει το καριοφίλι.

 

Το βροντάν για σας λεβέντες, το βροντάν οι Μοραΐτες

 

το βροντάν κι οι Μοραΐτες και όλοι οι βαρυποινίτες.

 

Το βροντά για σας λεβέντες, το βροντάει και μια γυναίκα,

 

το βροντάει και μια γυναίκα δικασμένη χρόνια δέκα.

 

Το βροντάει γεια σας  λεβέντες το βροντάει και μια δασκάλα,

 

το βροντάει και μια δασκάλα πούνε άσπρη σαν το γάλα.

Η πρόεδρος του συλλόγου Μαρία Στεργιώτη

Tραγουδάει ο Πέτρος Ανδρουτσόπουλος

1{google}-5808199893409980108&hl{/google}

2. Σαν πας, πουλί μου, στο Μοριά

Το τραγούδι «σαν πας, πουλί μου, στο Μοριά» είναι πλαστό. Το σωστό είναι «σαν πας, πουλί μου, στη Φραγκιά κάτω στην Αγία Μαύρα χαιρέτα μας... »

Την εποχή του μεγάλου κατατρεγμού 300 κυνηγημένοι πολεμιστές με αρχηγούς τον Κατσαντώνη και τον Κίτσο  Μπότσαρη ( που έδρασαν στην Άρτα και στα Άγραφα), για να γλιτώσουν από τον κατατρεγμό των Τούρκων,  διέσπασαν σε μεγάλη μάχη το στράτευμα του Αλή πασά και έφτασαν στο ακρωτήριο Κεφάλι ή Γέρακας της Αιτωλοακαρνανίας (στο φάρο). Από εκεί, με καΐκια πέρασαν απέναντι στην ακτή Μαγεμένου στη, σημερινή  ΝικιάναΛευκάδας. Στις αρχές Ιουλίου 1807 στη περίφημη μάζωξη της Λευκάδας (που λεγόταν τότε Αγία Μαύρα) στην ακτή Μαγεμένου,  τους συγκάλεσε ο Καποδίστριας για να συζητήσει με τον Κατσαντώνη και με 400 αγωνιστές για τη λευτεριά της πατρίδας. Όμως, στα σκλαβωμένα εδάφη της πατρίδας και ιδίως στη Ρούμελη και το Μοριά κατέφθαναν στίφη τούρκικου στρατού. Θέλοντας να τους ειδοποιήσουν να μην ξεκινήσουν επανάσταση, παραγγείλανε στον Κατσαντώνη, «σαν πας, πουλί μου, στη Φραγκιά κάτω στην Αγία Μαύρα χαιρέτα μας την κλεφτουριά, ορέ κι αυτόν τον Κατσαντώνη. Πές του! δεν ειν' ο περσινός  καιρός..», εννοώντας ότι φέτος δεν είναι κατάλληλη εποχή για την επανάσταση διότι έχει πλακώσει πολύς στρατός.

Σε μια άλλη λανθασμένη παραλλαγή λένε «...χαιρέτα μας την κλεφτουριά, ορέ κι αυτόν τον Κολοκοτρώνη...»

Στο τραγούδι ο Λάμπρος  Κριτσινέλιας

2{google}-5632645663092697735&hl{/google}

"Ορέ σαν πας, πουλί μου, στο Μοριά,

όρε σαν πας στην Άγια Λαύρα,
χαιρέτα μας πουλί μου την κλεφτουριά,

όρε χαιρέτα μας την κλεφτουριά,

ορέ κι αυτόν τον Κατσαντώνη.
Πες του να κάτσει  παιδιά μου φρόνιμα,

ορέ πες του να κάτσουν φρόνημα,

ορέ σαν παλικάρια πούνε,

ορέ δεν ειν' ο περσινός καιρός."

3.Στη μέση τα Καλάβρυτα...

 Στη μέση τα Καλάβρυτα, στον πλάτανο από κάτω
Καθόσανται τρεις γέροντες και οι τρεις καπεταναίοι
Ζαΐμης κι ο Πετιμεζάς και ο γερο-Χαραλάμπης
Συμβούλιο εκάνανε την Πάτρα για να πάρουν

Τραπεζίτικο, εξαίσιο τραγούδι  που  υμνεί την δύναμη που είχαν οι Κοτζαμπάσηδες των Καλαβρύτων Ζαΐμης, Πετμεζάς και Χαραλάμπης κατά την επανάσταση του 1821.

Μετά  την έκρηξη της επανάστασης και ενώ όλος ο Μοριάς απελευθερώθηκε μόνο η Πάτρα έμενε σκλαβωμένη. Ο πανούργος  και στρατηγικότατος Γιουσούφ πασάς κρατούσε την Πάτρα δυνατά.  Τότε ο Κολοκοτρώνης πρότεινε να πάνε όλοι μαζί να την απελευθερώσουν. Δεν δέχτηκαν όμως οι άλλοι οπλαρχηγοί την πρόταση του για ενδοκυβερνητικούς καθαρά  λόγους. Έτσι, αποφάσισαν οι τρεις πρόκριτοι των Καλαβρύτων (στον πλάτανο από κάτω, όπως λέει και το τραγούδι) να την απελευθερώσουν.

Τραγουδά ο Κώστας Λοίζος

 3{google}469435104377348071&hl{/google} 

Ορέ στη μέση τα Καλάβρυτα, στον πλάτανο από κάτω
τρεις γέρο-ωρέ, τρεις γέροντες καθόσανται ορέ καθόσαντε

 τρεις γέροντες καθόσανται και οι τρεις καπεταναίοι
 γερο-Ζαϊμη, Πετι- ορε γερο Ζαίμης κι ο Πετιμεζάς
ορέ γερο-Ζαΐμης κι ο Πετιμεζάς και ο γερο-Χαραλάμπης
Συμβούλιο παιδιά μου εκάνανε, ωρέ, κάνανε
Συμβούλιο εκάνανε ορέ την Πάτρα για να πάρουν (κάψουν)
Ζαΐμης δεν-γερο-Ζαΐμη, δεν υπό-δεν υπόγραφε
.

4. Σισίνης εκαθότανε...

Πλαστό τραγούδι, όπως λέει ο φίλος μου Ηλίας Τουτούνης, αφού ο Σισίνης ποτέ δεν κάλεσε τον Κολοκοτρώνη, επειδή δεν ήθελε την επανάσταση. Στρατεύτηκε όταν η ζυγαριά άρχισε να στρέφει υπέρ των Ελλήνων.

Το τραγούδι τραγουδήθηκε στο γάμο της κόρης του Σισίνη Διατζέντας το 1836.

Τραγουδήθηκε ύστερα από χρηματική αμοιβή όταν δώσανε  χρήματα σε κάποιον για να το τραγουδήσει.

Ο Γεώργιος Σισίνης (1769-1831) ήταν πολιτικός και οπλαρχηγός στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Διετέλεσε πρόκριτος της Γαστούνης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας από πλούσια και ιστορική οικογένεια της περιοχής. Διατέλεσε πληρεξούσιος της Ηλείας και πρόεδρος της Γ' και Δ' Εθνοσυνελεύσεως. Το 1829 εκλέχτηκε πρόεδρος της Γερουσίας και το 1825 συνελήφθη  και φυλακίστηκε στην Ύδρα μαζί με τον γιό του Χρύσανθου, για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Την περίοδο του Καποδίστρια διορίστηκε ως μέλος στο "Πανελλήνιον" αλλα παραιτήθηκε επειδή διαφώνησε με την πολιτική του.  Παρ' ολα αυτά δεν έλαβε μέρος στην δολοφονία, την οποία και κατέκρινε. Πέθανε στη Γαστούνη το 1831.

Ερμηνεύει ο Πέτρος Πυλαρινός (Μέλος του συλλόγου φίλων παραδοσιακού  τραγουδιού «Ο ΜΟΡΙΑΣ»)

 4{google}5635234063499911226&hl{/google}

Σισίνης εκαθότανε στο Κάστρο του Χλεμούτσι

κι αγνάντευε τη Ζάκυνθο ορέ και τα πουλιά ρωτούσε,

μην είδατε το (γέρο) Θόδωρο το γέρο καπετάνιο,

αν τον δείτε πέστε του, στη μάχη για να έλθει,

τον περιμένει πουλιά μου η κλεφτουριά.

5ο  Ένας λεβέντης χόρευε

 5{google}-655943465870240480&hl{/google}

 Ένας λεβέντης χόρευε μωρέ σε μαρμαρένιο αλώνι
και η κόρη που τον αγαπάει μωρέ κι η κόρη που τον θέλει
από μακριά τον χαιρετάει μωρέ κι από κοντά του λέει
Πού ΄σουν εψές λεβέντη μωρέ πού ΄σουν προψές το βράδυ
Εψές ήμουν στη μάννα μου μωρέ προψές στην αδελφή μου
κι απόψε θα ΄ρθω σπίτι σου μωρέ να κοιμηθούμε αντάμα

6ο Σήκω απάνου Γιάννο μου και μη βαριοκοιμάσαι…

Το τραγούδι είναι καθαρά Ηλειακό.

Ο Ανδρέας  Παπασταύρου, ψάλτης (παιδί) από το Αλή Τσελεπή (σημερινό Βουπράσιο) ξεκοίλιασε έναν Τούρκο Μουσταφή στ’ αλώνι με τη πιρούνα όταν πήγε να του κάψει τις θεμονιές. Έφυγε με τη μάνα του (γιατί ήταν ορφανός) και πήγε στην Προστοβίτσα (σύνορα Δροσιάς Τριταίας). Εκεί μεγάλωσε, ενώ το ίδιο συνέβη με το γιό του Γιάννο. Συγκεκριμένα, σε ένα γλέντι, ένας Τούρκος Αγάς θέλησε να κρατήσει στο χορό την αρραβωνιαστικιά του. Ο Γιάννος δεν τον δέχτηκε , σκότωσε τον Αγά και βγήκε κλέφτης στον  Ωλονό. Εκεί συγκρότησε στρατό, εκπαίδευσε κλέφτες και κυνήγησε Τούρκους. Προδόθηκε και πιάστηκε μαζί με το πρωτοπαλίκαρό του, το γιατρό Τσιμίκο, κοντά στο Πετρωτό (βόρια από το Κακοτάρι). Σιδεροδέσμιο τον οδήγησαν στην Πάτρα και τον κρέμασαν σε μια τρικοκιά στην πλατεία Μαρούδα (πιο κάτω από το νοσοκομείο Άγιος Ανδρέας). Εκεί, υποχρεώσαν τους στρατιώτες να τον φυλάνε δέκα μέρες για να βλέπει ο κόσμος, που πήγαινε προς την Τρίπολη, και να τρομοκρατείται. Ο Παναής Μπελογιάννης, ο Τουρκοπαναής  από τα Τσίπιανα, που τότε έπασχε από ποδάγρα, καβάλησε το άλογο και πήγε στην Πάτρα. Γονάτισε κοντά του και του τραγούδησε το μοιρολόι:

Ερμηνεύει ο Βασίλης Ρούτσης (γραμματέας του συλλόγου)

6{google}-990526506988787046&hl{/google}

Ορέ  σήκω σαπάνου Γιάννο μου
και μη βαριοκοιμάσαι,
βρέχει ο ουρανός και βρέχεσαι,
χιονίζει, θα κρυώσεις,
θα σου βραχούνε Γιάννο μ' τ' άρματα
και τα χρυσά κουμπιά σου
και τ’ ασημένιο Γιάννο μου το σπαθί.

7ο Βγήκα ψηλά στα διάσελα...

Τη θρυλική Μαριωρή την άρπαξαν οι Τουρκολαλαίοι από τα σαράγια των Τούρκων της Τρίπολης  και την έφεραν στου Λάλα. Η Μπεμπιγέ, έτσι την έλεγαν,  παρέμεινε στου Λάλα μετά την αποχώρηση των Λαλαίων και οι Έλληνες την φώναζαν Μαρία. Ήταν πολύ όμορφη και την ονόμασαν Μαριωρή (Mαρία+ωραία). Η δυναμική και ωραία Μαριωρή παντρεύτηκε το 1845 τον γιό του Τριτσιμπίδα και ο γάμος τους έγινε θρύλος. Τότε βγήκε και η παροιμία: “ΟΛΑ ΤΑ 'ΧΕΙ Η ΜΑΡΙΩΡΗ, Ο ΦΕΡΕΤΖΕΣ ΤΗΣ ΛΕΙΠΕΙ

Ο Νικολός Τριτσιμπίδας από τη Μπαρμπάσαινα  ήταν αγωνιστής της επανάστασης που μετά την απελευθέρωση έκανε τεράστια περιουσία και ασκούσε μεγάλη επιρροή στην Ηλεία. Είχε πολλές κουμπαριές και οι μεγάλοι τον έλεγαν κουμπάρο, ενώ οι μικροί τον αποκαλούσαν νουνό.

Το κακό μάτι δεν άφησε να στεριώσει ο γάμος του γιού του με τη Μαριωρή. Χώρισε το ζευγάρι και η Μαριωρή γύρισε στου Λάλα όπου οι δικοί της την πάντρεψαν με άλλον, με το ζόρι.

 Ο Τριτσιμπίδας είχε τραγική κατάληξη μιας και έχασε όλη την περιουσία του.

Το τραγούδι τραγούδησε ο Τούρκος Σουλεϊμάν που μετά την απελευθέρωση πήρε το όνομα Γιώργος.    

Ο τριτσιμπίδας  

Βγήκα ψηλά στα διάσελα κι αγνάντιο στη Μπαρμπάσαινα.
Στης Μπαρμπάσαινας τον κάμπο Τριτσιμπίδας κάνει γάμο.
Η Μαριωρή παντρεύεται κι ούλος ο κόσμος χαίρεται.
Με το γιο του Τριτσιμπίδα, πο ‘χει αμπέλια και σταφίδα.
Και καλεί για συμπεθέρους ούλους τους Μπαρμπασαιναίους.
Κάνει το γάμο με βιολιά, χορεύει η Μαριωρή μπροστά.
-Ποιόνε θα πάρεις Μαριωρή; -Του Τριτσιμπίδα το παιδί.
Που ‘ν’ παιδί και παλληκάρι και βαρεί και το γιογκάρι.
Πο ’χει στον Πύργο χτήματα, στην Πάτρα καταστήματα.

Στο τραγούδι ο Νίκος Ζάρας.

 7{google}2616754645981472033&hl{/google}

8.«Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρο κυνηγάνε...»

«Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρο κυνηγάνε...»

Η επιδρομή του Ιμπραήμ επέφερε πολλά δεινά στον τόπο μας. Εκτός των άλλων, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των στρατιωτών του, άρπαζε τις γυναίκες και τα όμορφα κορίτσια.  Δύο εξ’ αυτών ήταν, η Λάμπρω η Λυκουροπούλα από τη Κουτσοχέρα και η Μαρία Ντέλη από τ’ Άγναντα.  Αυτές, ύστερα από ερωτικές περιπτύξεις με τους φρουρούς τους, κατάφεραν να ξεφύγουν τη νύχτα  από τους Τούρκους. Τις κυνήγησαν αλλά δεν κατάφεραν ποτέ να τις πιάσουν.

Μία παραλλαγή του τραγουδάει από το Νίκο Ζάραα

8{google}-1874099259564161908&hl{/google}

9. «Οι  Τούρκοι σαν επήρανε ένα μοναχοπαίδι...»

Το τραγούδι αναφέρεται στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς, όταν ο Σουλτάνος Σελίμ ο Α΄(1512-1520) έκανε πράξη το παιδομάζωμα, για να δημιουργήσει τον πιο ισχυρό στρατό, τους γνωστούς γενίτσαρους, τη μεγαλύτερη πληγή του Ελληνικού έθνους.

 Υπάρχει ένα τραγούδι που λέει: «Σούρνει κι ο Τάρταρης εννιά παιδιά δεμένα, κι’ η μάνα τους του έλεγε δεν μου’ δίνες κι’ εμένα ένα...»

 Στο χωριό Χρυσοβίτσι πήγαν Τούρκοι για να μαζέψουν τα παιδιά. Αυτό βρίσκεται δίπλα στο χωριό του Κολοκοτρώνη, το Λιμποβίσι, στο δρόμο από τη Στεμνίτσα προς Τρίπολη. Οι προεστοί του χωριού αποφάσισαν για να μην κλαίνε πολλές οικογένειες να κλάψει μόνο μία που είχε εννέα αγόρια  και έτσι πήραν από τη μάνα και τα εννέα παιδιά. Η μάνα τους πήγαινε πίσω στον Τούρκο και έλεγε δώσε μου κι μένα ένα...  Ένα παρόμοιο τραγούδι από την Ανέτα Γεωργουλοπούλου από τα Τριπόταμα.

  9{google}-4680707716283716138&hl{/google}

10 Κλείσαν οι στράτες του Μοριά...

Κλείσαν' οι στράτες του Μοριά

κλείσαν' και τα Δερβένια,
κλαίνε τα χάνια για άλογα

και τα τζαμιά για αγάδες,
κλαίει και μια χανούμισσα,

κλαίει για τον μοναχογιό της

το γιο της τον Κιαμήλ Μπέη.
Τραγουδάει ο Πέτρος Ανδρουτσόπουλος
 

  10{google}-6274242114011830837&hl{/google}

Όταν αποκλείστηκε η Τριπολιτσά και ο κλοιός για τους Τούρκους έσφιγγε, οι Έλληνες κυκλοφορούσαν ελεύθεροι. Ο Κιαμήλ Μπέης,  αφέντης της Κορίνθου, ένας από τους επιφανέστερους μπέηδες στο Μοριά, αποκλεισμένος στα τείχη του Ακροκόρινθου, αναγκάστηκε, τον Ιανουάριο του 1822, να παραδώσει το φρούριο. Αιχμαλωτίσθηκε,  χωρίς όμως να αποκαλύψει πού είχε κρυμμένα τα χρυσαφικά και τα φλουριά του, ένα μυστικό που το πήρε μαζί του. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, τον εκτέλεσαν, αφού δεν το αποκάλυψε.

Μία άλλη παραλλαγή του τραγουδιού του  Κιαμήλ Μπέη

Πήραν τα κάστρα, πήραν τα πήραν και τα ντερβένια,
πήραν και την Τριπολιτσά, την ξακουσμένη χώρα.
Κλαίν τ' αχούρια γι' άλογα και τα τζαμιά γι' αγάδες,
κλαίνε στους δρόμους Τούρκισσες, κλαίνε εμιροπούλες,
κλαίει και μια χανούμισα το δόλιο τον Κιαμίλη.
Αχ, που 'σαι και δε φαίνεσαι, καμαρωμένε αφέντη;
Ήσουν κολόνα στο Μοριά και φλάμπουρο στην Κόρθο,
ήσουν και στην Τριπολιτσά πύργος θεμελιωμένος.
Στην Κόρθο πλιά δε φαίνεσαι, ουδέ μες στα σαράγια.
Ενας παπάς σου τα 'καψε τα έρμα τα παλάτια.
Σκλάβος ραγιάδων έπεσες και ζεις ραγιάς ραγιάδων.

Δεξίωση έδωσε ο σύλλογος φίλων παραδοσιακού τραγουδιού «Ο ΜΟΡΙΑΣ» σε κέντρο στο Παλούκι όπου παραβρέθηκα προσκεκλημένος του αγαπητού μου φίλου Ηλία Τουτούνη. Εκεί, συνεχίστηκε το τραγούδι με άγνωστα Ηλιακά τραγούδια από μέλη και φίλους του συλλόγου. Κατέγραψα και θα σας τα παρουσιάσω τα τραγούδια  στο μέλλον. Απολαύστε, εδώ, ένα μικρό απόσπασμα.

 Ταπεινά, με σεβασμό και ευλάβεια προσεγγίζω τα δημοτικά μας τραγούδια που παραμένουν  ζωντανά μνημεία του πολιτισμού μας.

Κ. Παπαντωνόπουλος  Απρίλης 2009

Τραγούδι: Ανέτα Γεωργουλοπούλου από τα Τριπόταμα

Ορέ για ανάρια τα ‘ριχναν οι κλέφτες τα ντουφέκια,

ήσαντε οι δόλοι λιγοστοί πέντε εξ’ οχτώ νομάτοι.

Κι ο καπετάνιος έλειπε με δυο με τρεις νομάτους

Πάει να βαφτίσει ένα παιδί να κάνει έναν κουμπάρο

Να το ‘χει ο δόλιος γύρισμα...

Βαρέθηκα τα νιάτα μου αχ και την παλικαριά μου,

κι απόψε θα μαχαιρωθώ αχ το δόλιο μαχαιρωθώ...

 
Εκτύπωση