Δημοτικό σχολείο Κρυόβρυσης

^{Το Δημοτικό σχολείο της Κρυόβρυσης}

^{Από τον Παναγιώτη Παπαθεοδώρουστην ημερίδα με όνομα «εκδήλωση παιδείας και πολιτισμού» για την παιδεία στην περιοχή του τ. Δή­μου Λαμπείας,}

^{που οργάνωσε το Πνευματικό Κέντρο Δίβρης και το περιοδικό Δίβρη.}

^{Είχα την χαρά να γνωρίσω τον εμπνευσμένο δάσκαλο στην Κρυόβυση τον Αύγουστο του 2007.}

^{Τον ευχαριστώ για τα όσα σημαντικά άφησε στο βιβλίο του, για την πλήρη ενημέρωση που μου έκανε γύρω από την ιστορία και τα αξιοθέατα της Κρυόβρυσης, αλλά και για την μέθοδο και τους τρόπους άντλησης πληροφοριών.}

Ο πρόεδρος της Κρυόβρησης με τον δήμαρχο. Ευχαριστούμαι τον πρόεδρο Ασημακόπουλο Θεόδωρο για την φιλοξενία και την ξανάγηση στούς οικισμούς και τα αξιοθέατα της Κρυόβρυσης.

^{Εντιμότατοι κ. καθηγητές}

^{Συνάδελφοι της Α/θμιας και Β/θμιας εκπ/σης}

^{κυρίες και κύριοι,}

^{Η συμπλήρωση 100 χρόνων (1907-2007) από τότε που ανεγέρθηκαν τα διδακτήρια τόσο της Δίβρης, όσο και της Βερβινής (Κρυόβρυσης), ενδεχομένως και άλλων χωριών της περιοχής μας, τα οποία έχουν σχεδόν το ίδιο αρχιτεκτονικό σχέδιο, μας δίνει την ευκαιρία να αποτίσουμε φόρο τιμής α) στους χορηγούς και εθνικούς ευεργέτες εκείνους, που διέθε­σαν την περιουσία τους για το χτίσιμο σχολείων στην περιο­χή, β) στους χτίστες εκείνους που με υπομονή, επιμονή και καλαισθησία λάξευσαν τις πέτρες του Ερύμανθου για το χτί­σιμο των σχολείων αυτών και τέλος στους ακάματους εκπαι­δευτικούς, που κάτω από αντίξοες συνθήκες έμαθαν γράμ­ματα εμάς, τους προγόνους μας και τα παιδιά μας και να αναφερθούμε γενικά για τον παιδευτικό ρόλο του σχολείου.}

^{Είναι γεγονός ότι για μια μακρά περίοδο της Ιστορίας μας (400 περίπου χρόνια), στην Τουρκοκρατία, η παιδεία του λαού δοκιμάστηκε σκληρά. Οι Οθωμανοί κατακτητές,}

^{ιδίως τους δύο πρώτους αιώνες της δουλείας, προσπάθη­σαν να εκμηδενίσουν κάθε παιδευτική κίνηση του Γένους.}

^{Έκλεισαν εκπαιδευτήρια, κατέστρεψαν βιβλιοθήκες, ανά­γκασαν δασκάλους να καταφύγουν στη Δύση.}

^{Ο πρώτος μετά την άλωση της Πόλης Πατριάρχης Γεν­νάδιος Σχολάριος θρηνώντας, ως άλλος Ιερεμίας, πάνω στα ερείπια και στα συντρίμμια του Ελληνικού πολιτισμού που προκάλεσαν οι κατακτητές, έλεγε ανάμεσα στ' άλλα : «Ήν σοφόν το Γένος ημών, ένδοξον, γεναίον, ανδρείον... Αλλά νυν φευ των κακών, το παν απώλετο. Εάλω γαρ η Κωνστα­ντινούπολις...». Συγκεκριμενοποιώντας τους φόβους του κα­τέληγε επιγραμματικά : «Κινδυνεύομεν μη μόνον σοφίας στερηθήναι και μαθημάτων, αλλά και την φωνήν ημών αγνοήσαι», δηλαδή διατρέχουμε τον κίνδυνο όχι μόνο να χά­σουμε τη σοφία και τα μαθήματά μας, αλλά να ξεχάσουμε και τη γλώσσα μας.}

^{Η αγραμματοσύνη του λαού προοιώνιζε δεινά για το Γέ­νος των Ελλήνων. Το επισημαίνει παραστατικότατα ο φλο­γερός εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός (1717-1779) : «Δεν}

^{βλέπετε- έλεγε στους ακροατές του- ότι αγρίευσε το Γένος; Από την αμάθεια εγίναμε ως τα θηρία». Γι' αυτόσυμβού­λευε : «Να μαζωχθήτε, να κάμετε ένα σχολείον καλόν... να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα, πλούσια και πτωχά... διότι χωρίς σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος».}

^{Την ανάγκη ιδρύσεως σχολείων σ' όλη τη χώρα για τη μόρφωση του λαού διακήρυσσε σε όλους τους τόνους, λίγο πριν από την Επανάσταση του '21, και ο εθνεγέρτης Ρήγας}

^{Φεραίος. Έλεγε συγκεκριμένα : «'Ολοι, χωρίς εξαίρεση, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η πατρίς έχει να κα­ταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά. Με την παιδεία γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα έθνη».}

^{Μετά την απελευθέρωση ο φωτισμός του λαού ήταν έρ­γο επιτακτικό. Ο Καποδίστριας στήριζε την προκοπή του τό­που «στην εργασία και την εκπαίδευση». Το σχέδιό του αυτό έθεσε σε εφαρμογή από την ημέρα που ανέλαβε καθήκοντα Κυβερνήτη. Τα λόγια του δασκάλου του Γένους Άνθιμου Γα­ζή ηχούσαν διαρκώς στ' αυτιά του : «Από την παιδείαν και την μάθησιν...εκπηγάζουν όλα τα καλά εις τον άνθρωπον και εξ εναντίας από την αμάθειαν και απαιδευσίαν όλα τα κα­κά... και με ένα λόγον δια της παιδείας και μαθήσεως γίνεται ο άνθρωπος τω όντι άνθρωπος». Γι' αυτόαπό τους έκτα­κτους Επιτρόπους που διόρισε στις επαρχίες ζήτησε ο Κα­ποδίστριας να έχουν ως πρώτο μέλημά τους την ίδρυση σχολείων και την εξοικονόμηση πόρων για τη λειτουργία τους.}

^{Ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, Φιλικός και Επίτρο­πος Ήλιδας, το Μάρτιο του 1828, με επιστολή του προς τους Δημογέροντες της επαρχίας και τον τοποτηρητή της Επισκοπής Ωλένης Κύριλλο κάλεσε όλους σε συστράτευση για την εξεύρεση πόρων, προκειμένου να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν αλληλοδιδακτικά σχολεία σε 200 και πλέον χωριά της Ήλιδας. Όπως είναι γνωστό στην κωμόπολη της Δίβρης λειτουργούσε σχολή από το 1828.}

^{Η δολοφονία όμως του Κυβερνήτη (27 Σεπτεμβρίου 1831) ματαίωσε τον ανωτέρω σχεδιασμό. Στα χρόνια της Αντιβασιλείας, αλλά και μετά απ' αυτά ο φωτισμός των Ελλήνων προχωρούσε με αργούς ρυθμούς. Στα ορεινά χω­ριά της Ήλιδας, πλην της Δίβρης, σχολεία ιδρύθηκαν με αρ­κετή καθυστέρηση. Στο χωριό μου, την Κρυόβρυση (πρ. Βερβινή), όπως συνάγεται από δύο γραπτές μαρτυρίες, το Δημοτικό σχολείο του φαίνεται να λειτούργησε στις αρχές του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα (1870 με 1875).}

^{Ξεφυλλίζοντας κάποια παλιά εκκλησιαστικά βιβλία του ενοριακού μας ναού εντόπισα δυο σημειώσεις προερχόμε­νες από διαφορετικά πρόσωπα, οι οποίες ρίχνουν φως στο θέμα της ίδρυσης του σχολείου της Κρυόβρυσης.}

^{Η μια εί­ναι του προπάππου μου, Θεόδωρου Ασημακόπουλου, ιερέα του χωριού. Η σημείωσή του αναφέρεται στο θάνατο του Δι­βριώτη πολιτικού Στέφανου Χ. Στεφανόπουλου (1820-1887) και στα έργα που έγιναν στην ορεινή Ηλεία (τέως Δήμο Λα­μπείας) με τη φροντίδα του, κατά τη μακρά κοινοβουλευτική του θητεία. Γράφει, λοιπόν, επί λέξει ο παπα-Θόδωρος: «Εις τας 22 μηνός Ιουνίου 1887 ημέραν Δευτέραν 4 μμ απε­βίωσε ο Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος όστις προ πεντηκοντα­ετίας υπερασπίσθη την πατρίδα του, ιδίως άπασαν εν γένει την επαρχίαν, μορφώσας δε τον δήμον του με σχολεία, δρό­μους και γεφύρας και άλλα πολλά καλά του λαού, δηλ. της επαρχίας του. Ανάμνησιν.}

^{Ο Γραφεύς Θεόδ. Ιερέας Ασημακόπουλος.}

^{Η υπογράμμιση του παπα-Θόδωρου ότι ο εν λόγω πολι­τικός "μόρφωσε τον δήμον του με την ίδρυση σχολείων» υποδηλώνει ότι στην εποχή που ήταν αυτός βουλευτής, ιδρύθηκαν στον τ. Δήμο Λαμπείας αρκετά σχολεία, ανάμεσα στα οποία πρέπει να ήταν και το δικό μας, για να κάνει ειδι­κή μνεία. Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη δεύτερη σημείω­ση, άλλου συγχωριανού της εποχής εκείνης, η οποία ανα­φέρει επί λέξει τα εξής : «Εις τα 1878 ήλθε ο διδάσκαλος ονομαζώμενος Γεώργιος Κωνσταντόπουλος εκ χωρίου Καρι­τένης και εδίδασκε (τους) μαθητές : (Αναγράφονται τα ονό­ματα 11 μαθητών του σχολείου). Εις τα 1876 ήλθε διδάσκα­λος ο Αγαμέμνων από τας Δείβρας (εννοεί προφανώς τη Δί­βρη). 1875 ήλθε ο Χρίστος Γ(ιννι(α)κ)όπουλος ο αδελφός...}

^{Ο χερογράφος Ζώης Αναγνωστόπουλος»}

^{Από το συνδυασμό των δύο αυτών μαρτυριών θεωρώ ότι μπορούμε να συμπεράνουμε, βάσιμα πλέον, ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1870 υπήρχε Δημοτικό σχολείο στη Βερβινή.}

^{Είχαν περάσει πλέον τα χρόνια, το νεοελληνικό κράτος άρχισε να οργανώνεται και οι θεσμοί να λειτουργούν. Δεν μπορούσε να λείπει ο βασικότερος, το σχολείο, το οποίο κεντρίζει το μυαλό, καλλιεργεί τη φαντασία, προωθεί τη δημι­ουργικότητα, ετοιμάζει για τη ζωή, αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου. Η συνειδητοποίηση από τον απλό λαό ότι η πιο αποδοτική επένδυση είναι η εκπαίδευση, οδήγησε στην απαίτηση από τους υπεύθυνους να ιδρύσουν σχολεία και στα πιο απόμακρα χωριά, όπως τα δικά μας. Βεβαίως υπήρχαν οι δυσκολίες με πρώτη τη στέγαση του σχολείου. Το πρόβλημα λύθηκε με τη χρήση, πάνω από τριάντα χρό­νια, κάποιου σπιτιού που έμενε αχρησιμοποίητο από τουςιδιοκτήτες του, πιθανόν δε και του ναού για κάποιο χρονικό διάστημα, πράγμα σύνηθες σ' όλη την επικράτεια, όχι μόνο κατά την εποχή εκείνη, αλλά και στα κατοπινά χρόνια.}

^{Το 1905-1907, με χρήματα του κληροδοτήματος του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού (1830-1899 ), χτίστηκε στο κέντρο του χωριού, σε δεσπόζουσα θέση, το σχολείο του. Χτίστες με καλαισθησία και μεράκι πελέκησαν μια-μια τις πέτρες που χρησιμοποίησαν για την εξωτερική όψη του σχολείου. Οι γωνίες του κτηρίου και οι παραστάδες των δύο εισόδων και των παραθύρων είναι σκαλισμένες με περισσή φροντίδα. Τα πελώρια αγκωνάρια στις σκάλες, στις πόρτες και στα παράθυρα προσδίδουν βάρος αρχοντιά και επιβλητι­κότητα στο διδακτήριο. Στην τεράστια αίθουσα του σχολεί­ου, στα εκατό χρόνια της χρήσης της, εκατοντάδες Βερβι­νιωτόπουλα έμαθαν από ακάματους εργάτες της εκπαίδευ­σης «καλά" γράμματα, κάτω από δύσκολες συνθήκες. Τοσχολείο λειτούργησε απρόσκοmα μέχρι τους πρώτους μή­νες της Ιταλο-Γερμανικής κατοχής (1941).}

^{Το κόσμημα αυτό του χωριού, στις 12 Δεκεμβρίου 1943, ανήμερα του αη-Σπυρίδωνος, οι Γερμανοί που έφτασαν μέ­χρι το χωριό μας, σε μια κίνηση επίδειξης δύναμης και επι­κυριαρχίας τους και στην ύπαιθρο, το έκαψαν για ασήμαντη αφορμή. Είπαν ότι βρήκαν στο πάτωμά του 2-3 σκόρπιες σφαίρες των ανταρτών, που το χρησιμοποιούσαν για κατά­λυμά τους. Ο καπνός που αναδυόταν από το κουφάρι του σχολείου σκέπασε το χωριό. Μικροί και μεγάλοι, όταν αντί­κρυσαν τις πύρινες γλώσσες που έβγαιναν από τα σπλάχνα του κτηρίου και έγλειφαν τον ουρανό, δάκρυσαν και από τα χείλη τους μια λέξη προφερόταν: Γιατί;}

^{Κάηκε το σχολείο και μαζί του τα βιβλία του, οι χάρτες του, το αρχείο του, όλη η ιστορία του. Έμειναν όρθιοι μόνο οι τέσσαρες τοίχοι Από τους παλιότερου ς μαθαίνουμε ότι σ' αυτό υπηρέτησαν οι δάσκαλοι: Παναγ. Σταματόπουλος (ή κουτσοδάσκαλος), Θεόδωρος Σταματόπουλος (ή Σταμάτης), Θεόδωρος Ξύδης, Πάνος Μαχαιρόπουλος, Δημήτριος Πε­τρόπουλος (ή Kαρaλέτσης) από τη Δίβρη κ. ά. Η τελευταία δασκάλα της προπολεμικής περιόδου, που σφράγισε το σχολείο τις πρώτες μέρες της Κατοχής, ήταν η Σταθούλα Παναγοπούλου από το Χάβαρι Οι άνθρωποι αυτοί με συναί­σθηση ευθύνης, με πατριωτικό φρόνημα και αγάπη στο παι­δί λάξευσαν την προσωπικότητά του, nλαστoύργησαν την καινούρια δημιουργία, μόρφωσαν το χαρακτήρα του. Είχαν συνείδηση ότι το έργο τους μοιάζει πολύ μ' εκείνο του δεν­δροκόμου, ο οποίος δεν κουτσουρεύει βάναυσα το δένδρο, αλλ' ούτε το αφήνει ακλάδευτο, αφού προσβλέπει στην καρ­ποφορία του.}

^{Το σχολείο επαναλειτούργησε με 168 μαθητές, τους θε­ρινούς μήνες του 1946, με δάσκαλο «πληρωτικό» από τους γονείς και στεγάστηκε στο σπίτι του Παναή Φράγκου. Τα επόμενα σχολικά έτη 1946-47 και 1947-48, με δάσκαλο πλέον διορισμένο από το κράτος, οι 170 και 113, αντίστοιχα, μαθη­τές του στοιβάχτηκαν σ' ένα δωμάτιο του Μοσχοβαίικου σπιτιού !}

^{Στο μεταξύ, το πυρπολημένο από τους Γερμανούς σχο­λείο επισκευάστηκε με πολλή δουλειά από τους κατοίκους και με κάποια κρατική βοήθεια. Ήταν η εποχή που δεν υπήρχαν λεφτά, αλλά περίσσευε η καρδιά. Οι γονείς μας με­τέφεραν με τα ζώα τους από απόσταση 5 ωρών τα κεραμί­δια και τα τσιμέντα, ενώ κουβάλησαν στους ώμους τους την ξυλεία από το δάσος. Πίστευαν στο σχολείο. Αναγνώριζαν την αποστολή του. Έβλεπαν το δάσκαλο με σεβασμό. Μα­ζεύονταν κοντά του, όταν έβγαινε στο μαγαζί. Παρακολου­θούσαν με ενδιαφέρον τα νέα της εφημερίδας που τους διά­βαζε. Τον είχαν σύμβουλό τους στις κοινοτικές υποθέσεις.}

^{Στην εικοσαετία 1950-70 ο αριθμός των μαθητών του σχολείου σταθεροποιήθηκε στους 80 με 90, για να καταλή­ξει το σχολικό έτος 2005-2006 σε τρεις! Το λήξαν διδακτι­κό έτος δε λειτούργησε το σχολείο, ελλείψει μαθητών! Οι εναπομείναντες δύο μαθητές του μεταφέρονταν καθημερι­νά με ι.χ αυτοκίνητο στο Δημοτικό Σχολείο Πανόπουλου.}

^{Στα τελευταία εξήντα χρόνια (1946-2006) της επανα­λειτουργίας του σχολείου της Κρυόβρυσης, μετά τη διακοπή της κατοχής, υπηρέτησαν σ' αυτό εκπαιδευτικοί με θέληση, με αυτοθυσία και με αφοσίωση στη δουλειά τους. Εργάστη­καν σκληρά, πρωί και απόγευμα, κάτω από δυσμενείς συν­θήκες για να μάθουν τα παιδιά του χωριού γράμματα. Το μόνο μέσο φωτισμού της αίθουσας διδασκαλίας, μέχρι το1980, ήταν η λάμπα πετρελαίου και το μόνο μέσο θέρμαν­σης το χειμώνα μια σόμπα με ξύλα Παρ' όλα αυτά οι εκ­παιδευτικοί εκείνοι με ιδιαίτερη επιμονή προσπαθούσαν να μεταδώσουν στους μαθητές τους τις βασικές γλωσσικές γνώσεις, να καλλιεργήσουν το πατριωτικό φρόνημα, να το­νώσουν το θρησκευτικό συναίσθημα, να διευρύνουν τον ορί­ζοντά τους, να αναπτύξουν τη μαθηματική τους σκέψη. Και να σκεφθεί κανείς ότι όλα αυτά γίνονταν με πενιχρά εποπτι­κά μέσα, χωρίς βοηθητικά βιβλία στα χέρια των μαθητών και με μικρή χρηματική επιχορήγηση από το κράτος. Οι κάτοικοι του χωριού, αναλογιζόμενοι όλες αυτές τις δυσκολίες των δασκάλων των παιδιών τους, φρόντισαν να τους απαλλά­ξουν από την έγνοια της καθημερινής διατροφής τους ανα­λαμβάνοντας οι ίδιοι την ετοιμασία του φαγητού τους σε καθημερινή βάση από τη φτώχεια τους.}

^{Στη μνήμη των περισσοτέρων είναι καταγραμμένοι με τις καλύτερες εντυπώσεις οι δάσκαλοι της μεταπολεμικής πε­ριόδου : Τάκης Παναγιωτόπουλος, Παν. Γεωργακόπουλος, Νίκος Αναστόπουλος, Παν. Αναστόπουλος, Παναγιώτα Μελι­γκώνη, Φώτης Καρλής κ. ά., από τα χέρια των οποίων πέρα­σαν σχεδόν όλα τα παιδιά του χωριού, από τα οποία στη συνέχεια άλλα έγιναν αφοσιωμένοι στο έργο τους κληρικοί, καταξιωμένοι εκπαιδευτικοί, διακεκριμένοι λειτουργοί της θέ­μιδος, λαμπροί επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, ευσυνείδη­τοι δημόσιοι υπάλληλοι, φτασμένοι επιχειρηματίες, επιτυχη­μένοι ιδιωτικοί υπάλληλοι, αξιόλογοι καταστηματάρχες, ενώ άλλα έμειναν δεμένα στο χωριό τους, καλλιέργησαν τη γη τους, ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και πρόκοψαν στον τόπο τους.}

^{Αγαπητοί,}

^{Η σύντομη αναδρομή στο παρελθόν, πιστεύω ότι έδειξε}

^{τη διαχρονική αξία του σχολείου. Επιβεβαίωσε ότι αυτό απο­τελεί τον ακρογωνιαίο λίθο και το στήριγμα του Έθνους, ότι είναι η πιο αποδοτική επένδυση και το μεγαλύτερο κεφάλαιο της κοινωνίας. Το σχολείο παιδεύοντας το κάθε παιδί ετοι­μάζει τον αυριανό άνδρα, τη μέλλουσα μητέρα, τον επαγ­γελματία, τον επιστήμονα, τον κοινωνικό εργάτη, το φρουρό της πατρίδας, τον ηγέτη. Κρατά στους κόλπους του το μέλ­λον του τόπου.}

^{Στις δραματικές στιγμές του καιρού μας, που ο κόσμος φτωχαίνει και πληθαίνει η παγκόσμια απόγνωση το μόνο που μένει σταθερό και αναντικατάστατο ως έννοια, ως ιδέα, ως θεσμός είναι το σχολείο.}

^{Είναι γεγονός ότι τα αποτελέσματά του- οι καρποί του­ δεν είναι άμεσα χειροπιαστά, αρχίζουν να φαίνονται ύστερα από 15-20 χρόνια. Όλοι μας, δυστυχώς, είμαστε προσκολλη­μένοι, μυωπικά, στο παρόν, αδιαφορώντας για το αύριο. Όταν όμως ξεχνάμε το μακροπρόθεσμο όφελος μιας διερ­γασίας, όπως του σχολείου, τότε δαπανάμε όλο και λιγότε­ρα γι' αυτή ( σε χρήμα, σε προσπάθεια, σε αφοσίωση) και τελικά χάνουμε. Αν συνειδητοποιήσουμε το λάθος μας ως λαός, ως κοινωνία και ως ηγεσία, θα είναι το καλύτερο για μας και γι' αυτούς που έρχονται}

^{Η εποχή μας χαρακτηρίζεται ως εποχή πνευματικής φτώχειας. Δοκιμασμένες στο χρόνο αξίες εκτοπίζονται από τα σύγχρονα είδωλα. « Είμαστε, λέει ο Καρυωτάκης, τα εξι­λαστήρια θύματα του περιβάλλοντος της εποχής». Θεσμοί που στήριξαν την κοινωνία περιφρονούνται «Όλοι δουλέψαμε­ λέει ο Φώτης Κόντογλου, για να κάνουμε τον Πύργο της Βαβέλ, μέσα στον οποίο ζούμε και δεν μπορούμε να συ­νενοηθούμε. Αντί για πέτρες βάλαμε τις πέτρινες καρδιές μας και αντί για ασβέστη μεταχειριστήκαμε τον εγωισμό μας». Μπροστά σ' αυτήν την κατεβασιά και τη σύγχυση ο νέ­ος άνθρωπος έχει ανάγκη στηρίγματος. Και το στήριγμα αυ­τό μπορεί να του προσφέρει μόνο το σχολείο, το σχολείο εκείνο που αξιόπιστα, αφειδώλευτα και απαρέγκλιτα επιτελεί στο ακέραιο την αποστολή, η οποία το καταξιώνει ως κοινω­νικό θεσμό. Όλοι εμείς οι μεγαλύτεροι είμαστε υποχρεωμέ­νοι να το φροντίζουμε, να αναγνωρίζουμε την προσφορά του και να διεκδικούμε ό,τι του ανήκει, γιατί είμαστε υπόλο­γοι σ' αυτούς που έρχονται, χρεωμένοι σ' εκείνους που προηγήθηκαν.}

^{«Χρωστάμε σ' όσους ήρθανε}

^{Θα ‘ρθούνε, θα περάσουν}

^{Κριτές θα μας δικάσουν}

^{Οι αγέννητοι. Οι νεκροί»,}

^{λέει ο σαλπιγκτής του χρέους Κ. Παλαμάς.}

^{Κανένα άλλοθι δεν μας σώζει. Τον πνευματικό πλούτο που κληρονομήσαμε, καλούμαστε να τον αξιοποιήσουμε, να τον πολλαπλασιάσουμε και να τον μοιράσουμε.}

^{Ευχαριστώ}

^{Αθ. Φωτόπουλος:}

^{Ευχαριστούμε πολύ τον δάσκαλο τον κ. Παπαθεοδώρου για τα όσα μας είπε σχετικά με το σχολείο της Δερβινής, αλ­λά και τις όποιες υποθήκες μας άφησε στα όσα σημαντικά πράγματα είπε στην ομιλία του. Ιδιαίτερα με συγκίνησαν τα τελευταία λεγόμενα του σεβαστού κ. Παπαθεοδώρου και θυμάμαι ότι, όταν οι γονείς πήγαιναν κάποτε τα παιδιά στο σχο­λείο, έλεγαν στον δάσκαλο: "Το έφερα δάσκαλε να μάθει γράμματα για να γίνει άνθρωπος χρήσιμος στην κοινωνία». Το είχε πει και αυτό ο Κολοκοτρώνης κάποτε σε μία ομιλία που έκανε στα ελληνόπουλα πάνω στη Πνύκα, ότι «Η πρόο­δος}

^{σας να μην γίνει σκεπάρνι για τον εαυτό σας». Να μην προοδεύσετε, δηλαδή, εσείς για την προβολή σας, το πλουτι­σμό σας και όλα αυτά τα πράγματα. Και ο αγράμματος χω­ρικός της Ηλείας και των άλλων μερών έλεγε να γίνει άνθρω­πος χρήσιμος στην κοινωνία. Ας σκεφτούμε σήμερα πως σκέπτονται ορισμένοι γονείς, αλλά και πως το έχουν περάσει αυ­τό σε ορισμένα παιδιά.}

^{Χαίρομαι ιδιαίτερα που τα άκουσα αυτά από τον κ. Πα­παθεοδώρου και θέλω να διαβεβαιώσω και αυτόν και εσάς, ότι και σήμερα υπάρχουν δάσκαλοι εμπνευσμένοι Τ ο βλέπει κανείς στην λάμψη των ματιών των φοιτητών μας στο Πανε­πιστήμιο, το βλέπει κανείς και στην προσωπικότητα των δα­σκάλων, που μετεκπαιδεύονται και θα επανδρώσουν θέσεις συμβουλευτικές και διοικητικές της εκπαίδευσης. Και πάντοτε έχουμε παράπονα από δασκάλους, σε όλους τους τομείς υπάρχουν άνθρωποι που είναι καλοί, που είναι καταρτισμένοι, που κάνουν την δουλειά τους, που έχουν ήθος, άλλοι δεν έχουν. Το θέμα είναι ο καθένας να προσπαθεί να κάνει το κα­θήκον του και να μην ακολουθεί το συρμό, να μην ακολουθεί αυτό το ρεύμα παρακμής, αυτό το κλίμα παρακμής το οποίο υπάρχει στην εποχή μας. Ο καθένας λοιπόν ότι μπορεί. Ευ­χαριστούμε πάρα πολύ τον σεβαστό μας κ. Παπαθεοδώρου για τα εμπνευσμένα λόγια του, επαναλαμβάνω αυτές τις υπο­θήκες τις οποίες μας άφησε.}

​