ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΠΙΤΙΩΝ ΚΙ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΗΣ ΓΙΑΡΜΕΝΑΣ |
Του Χρήστου Δ. Μαρκόπουλουα από το περιοδικό Φολόη |
ΟΙ ΣΚΕΝΤΖΑΙΟΙ - ΠΡΥΟΒΟΛΑΙΟΙ |
Η Γωγώ (Μαρία) Σκέντζη στην Αθήνα |
Η Λέλα(Ελένη) Σκέντζη |
Η Γωγώ αριστερά με τα ξαδέλφια της Δημήτρη, Λεμονιά και Κώστα (αφεντιά μου)
|
Η Λέλα αριστερά με την αδελφή της Βάσω |
Παιδικές αναμνήσεις μου έφεραν... τα γραφόμενα του Χρήστου Μαρκόπουλου με την γνήσια Γιαρμεναίικια διάλεκτο, τις διακοπές μου στη Γιάρμενα, την κοκέτα θειά Μηλιά την Κουτονάστενα (έτσι την έλεγαν μικρή), κόρη της Λεμονιάς και αδελφή της μάνας μου της Κυπασίσσως (τα έπιασαν όλα τα δέντρα), τον αγέροχο μπάρμα Πρυοβολή, την αγαπημένη μου Λέλα που με πήγαινε στου Χτενά και αργότερα τις περιπέτειες στο Κούμανι και στοΑντρώνι με το ποδήλατο.
Περιοδικό Φολόη
ΟΙ ΣΚΕΝΤΖΑΙΟΙ
ΠΡΩΤΟΣ ΣΚΕΝΤΖΑΙΤΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ
ΣΚΕΝΤΖΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ του Βασιλείου
Γεννήθηκε γύρω στα 1795. Ούτε και γι αυτόν γνωρίζουμε τίποτ' αλλο παρά ότι έκαμε δύο αγόρια. Τον Κων/νο Σκέντζη τον λεγόμενο και Τσεμπεράκη γύρωστα 1820 και τον Βασίλη Σκέντζη γύρω στα 1823.
Α. Κων/νος Σκέντζης του Διονύση ή Τσεμπεράκης
Για τον Τσεμπεράκη γνωρίζουμε ότι έμενε σε μια πέτρινη χαμοκέλλα, η οποία βρίσκεται ακόμη και σήμερα' την κατέχειο Νίκος Βασιλόπουλος του Γληγόρη. Ο Τσεμπεράκης γεννήθηκε γύρω στα 1820.
Έκαμε δύο κορίτσια' Την Γιωργίτσα και την Ασήμω. Η Γιωργίτσα πήγε, ως φαίνεται, υπηρέτρια στον Πύργο. Οταν μεγάλωσε και ήρθε σε ηλικία γάμου παντρεύτηκε κι έκαμε οικογένεια. Έμεινε γνωστή ως Ντουράσκαινα' δεν ξέρω όμως το λόγο. Είχε παντρευτεί έναν Πυργιώτη με το επώνυμο "Ντούφας".
Η αδερφή της, η Ασήμω, η άλλη κόρη του Τσεμπεράκη παντρεύτηκε τον Θόδωρο Βασιλόπουλο, ο οποίος έγινε παπάς και πήρε το επώνυμο Παπαδόπουλος κι έμεινε γνωστός ως Παπαθόδωρος. Ο Παπαθόδωρος αρχικά έμενε στη χαμοκέλλα του Κων/νου Σκέντζη, του Τσεμπεράκη δηλαδή. Κατόπι, όπως έχουμε πει στην ιστορία μας περί Παπαθόδωρου, ο Παπαθόδωρος έχτισε ανατολικά της Χαμοκέλλας Ψηλό σπίτι και τη χαμοκέλλα του Τσεμπεράκη την πούλησε στον Διονύση Κυριακόπουλο. Ο Νίκος Βασιλόπουλος του Γληγόρη παντρεύτηκε την Γιώτα, κόρη του Διονύση Κυριακόπουλου. Ετσι σήμερα η ιστορική πέτρινη χαμοκέλλα του Τσεμπεράκη ανήκει στον Νίκο Βασιλόπουλο τον Διονυσώγαμπρο.
Οι Σκεντζαίοι είχανε στις Σκόζες αμπελώνες. Ο Τσεμπεράκης τ' αμπέλια του στις Σκόζες τα έδωσε στην κόρη του, την Ασήμω. Επίσης και τον αμπελώνα στου Χτενά τον έδωσε ο Τσεμπεράκης στην κόρη του την Ασήμω. Έτσι ο Παπαθόδωρος έγινε ονομαστός αμπελουργός και γέμιζε τις μεγάλες του κρασόκαδες με γλυκύτατον μούστον και με τούτον γέμιζε βαγένια και βαγένια, όπου μέσα τους ο μούστος μετατρεπόταν σε θείο νέκταρ.
Τ' αμπέλια τούτα του Παπαθόδωρου τα κληρονομήσανε οι δύο από τους πολλούς γιους του, ο Παπαχαρίδημος κι ο δάσκαλος Βασίλης Παπαθεοδώρου. Ο δάσκαλος καλλιεργούσε μ' αγάπη και μεράκι τ' αμπέλια του, όπως κι ο πατέρας του ο Παπαθόδωρος. Τώρα το αμπέλι στου Χτενά, που είχε φυτέψει ο Σκέντζης ο Κων/νος Τσεμπεράκης, και που με αγάπη και μεράκι καλλιεργούσαν ο Παπαθόδωρος κι ο δάσκαλος ο Βασίλης ο γιός του Παπαθόδωρου, έχει ξεραθεί. Και κείνο το αμπέλι στις Σκόζες, που είχε φυτέψει οΤσεμπεράκης κι αγάπησε ο Παπαθόδωρος κι ο δάσκαλος ο Βασίλης, ο γιός του Παπαθόδωρου, νομοτελειακά το ίδιο θα πάθει "Τις πταίει;" Μπορεί κι εγώ, που γράφω αυτά τα λόγια. Γιατί τ' αμπέλια τούτα τα κληρονόμησε η γυναίκα μου, η Σία η κόρη του δάσκαλου του Βασίλη Παπαθεοδώρου. Πέσανε δηλαδή στα δικά μου ανάξια χέρια. Μπορεί και να μη φταίω' οι καιροί αλλάζουν' τα πάντα μεταβάλλονται κι αυτοκρατορίες αφανίζονται.
Β' ΣΚΕΝΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ του Διονυσίου
Γεννήθηκε γύρω στα 1823. Τούτος κατά πάσα πιθανότητα έκαμε μερικούς απογόνους' ένας απ' αυτούς είναι ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ο νεότερος, ο οποίος γεννήθηκε γύρω στα 1847. Έκαμε αυτός ο Διονύσης τρία κορίτσια. Την Παναγιώτα, η οποία παντρεύτηκε στην Γιάρμενα τον Πέτρο Δημόπουλο και έμεινε γνωστή ως Πέτραινα.
Την Κωστούλα, η οποία παντρεύτηκε κι αυτή στην Γιάρμενα τον Σπυράκο Τριαντόπουλο του Οδυσσέα και έμενε γνωστή ως Σπυράκαινα. Την Τασούλα, η οποία παντρεύτηκε στην Πέρσαινα τον Γκούβερο και έμεινε γνωστή ως Γκουβέραινα. Έκαμε και δύο αγόρια' τον Βασίλη γύρω στα 1870 και τον Γιώργη σίγουρα στα 1874.
- Σκέντζης Βασίλης του Διονύση
Γεννήθηκε γύρω στα 1870. Ο Βασίλης τούτος ο Σκέντζης, ο αδερφός του Γιώργη του Σκέντζη, είχε τη χαμοκέλλα του εκεί όπου σήμερα είναι το σπίτι το Προυτζαίικο κιόπου ο δρόμος κατηφορίζει για τις βρύσες της Προγιωργούλας. Είχε παντρευτεί την Πελαγία, αδερφή του Νιόνιου του Μπόμπα, εδώ χάριν ενημερώσεως λέμε ότι η Πελαγιά είχε και δύο αδερφές, την Γιαννούλα, που έμεινε γνωστή ως Ντρατζού ή Πανόνυφη και είχε παντρευτεί τον Πανόπουλο Αντρέα στην Γιάρμενα και την Θοδώρα, η οποία είχε παντρευτεί στου Λάνθι.
Ο Βασίλης ο Σκέντζης του Διονύση έκαμε με την Πελαγιά ένα κορίτσι' την Ασήμω. Και μετά πέθανε' πότε και πως πέθανε δεν γνωρίζω. Η Πελαγιά πάντρεψε την κόρη της, την Ασήμω, στην Γιάρμενα με τον Αντώνη Θεοφιλόπουλο του Διονύση, τον λεγόμενο και Τσάκα. Της έδωσε για προίκα το αμπέλι του άντρα της στις Σκόζες, το οποίο είναι πάνω από τις καστανιές των Πρυγιοβολαίων, των Σκεντζαίων.
Αφού χήρεψε η Πελαγιά παντρεύτηκε εκ δευτέρου και πήρε τον Χρύσανθο Μαρκόπουλο του Αντρέα, τον επονομαζόμενον και Προύντζο και μείνανε στο σπίτι του πρώτου άντρα της, του Βασίλη του Σκέντζη.
- Σκέντζης Γιώργης του Διονύση
Γεννήθηκε σίγουρα στα 1874. Εμεινε γνωστός ως Πυριοβολής. Φαίνεται ότι στο σελάχι του θά' χε πάντοτε πυριόβολους' ο πυριόβολος είναι σιδερένιο μικρό σύνεργο, με το σύνεργο τούτο και την στουρναρόπετρα και την ίσκα οι ξωμάχοι ανάβανε φωτιά και οι καπνιστές ανάβανε το τσιγάρο. Εξέλιξη του πυριόβολου είναι το τσακμάκι με το φυτίλι και οι σημερινοί αναπτήρες.
Ο Πυριοβολής, που ήτανε πανύψηλος ως λέγεται, ήτανε αιπόλος. Είχε πολλά γίδια. Στο πιο μεγαλόσωμο μουνουχισμένο τραϊ του, το γκεσέμι, έβαζε πάντα ένα μεγάλο τσοκάνι "ζακυθινό", φτιαγμένο από χαλκό, που ήτανε γλυκόλαλο. Το "ζακυθινό" τούτο το κληρονόμησε ο γιός του, ο Βγενύσης, και μπορεί σήμερα να το κατέχει ο εγγονός του Γιώργη του Πυριοβολή, ο Νίκος, ο γιος του Βγενύση, ο ονομαστός μάγειρας του 'Ίντερκοντινεντάλ" γιατί λογαριάζει σαν γίνει συνταξιούχος να γυρίσει στην Γιάρμενα να πάει στου Χτενά εκεί στα ''Ολύμπια'' στον γιδότοπο, να φτιάξει στανοτόπι και νά' χει πολλά γίδια, σαν τον παπούλη του το Γιώργη και να βάλει στο τρανό γκεσέμι το μουνουχισμένο, τον "Κόρμπο", το γλυκόλαλο "ζακυθινό" και να ευφραίνεται η ψυχή του.
Λέει ο Νίκος, ο εγγονός του Γιώργη του Πυριοβολή, ο ονομαστός μάγειρας του 'Ίντερκοντινεντάλ" ότι το κοπάδι του θα το φέρνει και στο χωριό. να γίνουνε τα γίδια του κοινωνικά, να μην είναι αγριόγιδα, θα τα βγάζει ακόμη και στην πλατεία του χωριού, μιας και οι άνθρωποι θα είναι λιγοστοί και τα σπίτια της πλατείας θα είναι ολόκλειστα. Θα μπήξει και πασσάλους στην πλατεία, για να ξύνονται πάνω τους τα γίδια και να λειώνουν έτσι τα τσιμπούρια, που τους ρουφάνε το αίμα.
Τ' ακούς; τ' ακούω να λες! Εκεί θα φτάσουμε κάποτε, αν το κράτος δεν φροντίσει για την αγροτιά. Ο Γέρο-Γιώργης ο Πυριοβολής ήτανε και καλός φυτευτής. Στα περισσότερα χωράφια του είχε ήμερα κλαρικά. Αχλαδιές, συκιές, κερασιές, κορομηλιές. Σίγουρα όσοι περνούσαν από τα χωράφια του, γεύονταν τα μελιστάλαχτα σύκα και τα πετροκέρασια και υμνούσαν τον άγιο φυτευτή.
Ο Γιώργης ο Σκέντζης του Διονύση ψήλωσε τη χαμοκέλλα του πατέρα του κατά τις παραμονές του γάμου του με την Βασιλική Μαρκοπούλου του Χαρλάμη, αδερφή τ' Αγγελή του Βέτσου, του Γιώργη του Γιόκα και του Κωνσταντίνου τ' Αδάμη. Πάνω από την πόρτα της εισόδου του σπιτιού, που έφτιαξε ο Γιώργης, υπάρχει εντειχισμένη μια πέτρινη πλάκα και πάνω σ' αυτή υπάρχουν χαραγμένα τα μονογράμματα Γ και Β και στη μέση αυτών των μονογραμμάτων υπάρχει χαραγμένος ένας σταυρός και το έτος 1899, που σημαίνει ότι τότε χτίστηκε το σπίτι. Το μονόγραμμα Γ σημαίνει "Γιώργης" και το Β "Βασιλική". Όλα αυτά τα σημάδια σήμαιναν ότι σ' αυτό το σπίτι θα φώλιαζε το νιόπαντρο ζευγάρι και θα γεννούσε το ζευγάρι "Γιώργης-Βασιλική" τα παιδιά τους.
Ο Γιώργης με τη Βασιλική γεννήσανε τρία κορίτσια την Σοφία, την Μαριγώ και την Αγγελική. Γεννήσανε ακόμη και δύο αγόρια, τον Βγενύση και τον Ντίνο.
Η Σοφία παντρεύτηκε τον Θοδωρή Βασιλόπουλο του Γληγόρη και έμεινε γνωστή ως Σοφία του Πρυοβολή.
Η Μαριγώ παντρεύτηκε τον Θόδωρο Γιαρμενίτη του Λεωνίδα στην Γιάρμενα. Και η Αγγελική παντρεύτηκε τον Διαμαντή Παναγιωτόπουλο τον Κλινταίο τον λεγόμενον και Ντερλέτση, ο οποίος ήταν επιδέξιος κλαριτζής. .
Τα δύο σερνικά παιδιά του Γιώργη του Σκέντζη, ο Βγενύσης κι ο Ντίνος μείνανε στο χωριό.
α) Σκέντζης Βγενύσης του Γιώργη και της Βασιλικής Γεννήθηκε στα 1915.
Πήρε το μισό σπίτι του πατέρα του και τ' άλλο μισό ο αδερφός του, ο Ντίνος. Το ίδιο κάμανε και για τα χωράφια και τ' αμπέλια του πατέρα τους, τα μοιράστηκαν δηλαδή.
Όταν ήρθε σε ηλικία γάμου ο Βγενύσης, παντρεύτηκε την Αιμιλία του Δημήτρη Παπαντώνη, του λεγόμενου Μπούκη απ' τ' Αντρώνι κι έμεινε γνωστή ως Μιλιά, Ο Νικολής ο Κουμπούρας, ο στιχοπλόκος, σαν ο Βγενύσης παντρεύτηκε την Μιλιά του Μπούκη, σκάρωσε το δίστιχο:
"Παντρεύτηκε η Μιλιά του Μπούκη και πήρε τον Βγενύση το μπουμπούκι".
Ο Βγενύσης με τη Μιλιά κάμανε πολλά παιδιά, τ' ακόλουθα:
Την Βασιλική παντρεύτηκε με τον Αντρέα Σερλή απότην Κρήτη και ζει με την οικογένειά της στον Καναδά. Οσοζούσαν οι γονείς της ερχόταν ταχτικά στο χωριό.
Τήν Λέλα αυτή παντρεύτηκε τον Σεραφείμ Σανίδα κι έκαμε οικογένεια και από όσο ξέρω ένα διάστημα ζούσε με την οικογένειά της στην Αθήνα κι αυτή όσο ζούσαν τα γονικά της 'ρχοταν.
Την Δήμητρα, αυτή μένει στην Αθήνα και είναι κομμώτρια επιτυχημένη.
Τον Νίκο, παντρεύτηκε την Ελένη Γιαννικοπούλου από την Πέρσαινα και έκαμε ένα κορίτσι' την Διονυσία, η οποία σπούδασε ιατρική.
Ο Νίκος μένει στην Αθήνα" είναι ο ονομαστός μάγειρας του 'Ίντερκοντινεντάλ", που ονειρεύεται να γίνει αιπόλος, σαν τον παπούλη του τον Γιώργη τον Σκέντζη, όταν πάρει τη σύνταξή του.
Την Γωγώ (Μαρία). Είναι παντρεμένη με το Ιωάννη Δρόσο και ζει στην Αθήνα
Τον Γιώργη, ο Γιώργης μετά το στρατιωτικό πήγε κατ' αρχή στην Γερμανία έπειτα στην Αυστραλία και κατόπι στον Καναδά, παντρεύτηκε την Γεωργία και έκαμε ένααγόρι' τον Διονύση. Έχει έρθει απ' την ξενιτιά αρκετές φορές στο χωριό.
Και τέλος ο Βγενύσης έκαμε τον Δημητράκη" είναι το τρπο αγόρι του Βγενύση του Σκέντζη και της Μιλιάς του Μπούκη. Ο Δημήτρης ή Δημουλιάς, όπως αλλιώς λέγεται, μένει στο χωριό και ασκεί με επιτυχία το επάγγελμα του ηλεκτρολόγου.
Η Μιλιά, τ' Αγίου Διονυσίου στις 17 Δεκεμβρίου, γιόρταζε για τον άντρα της τον Βγενύση κάθε χρόνο. Εμείς στην Ηλεία έχουμε παρτίδες με τον Άγιο Διονύσιο της Ζακύνθου, ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης μας είναι άγνωστος. Έτσι, λοιπόν, η Μιλιά γιόρταζε για τον άντρα της πάντα στις 17 Δεκεμβρίου. Έφτιαχνε το παραδοσιακό γλυκό, τον μπακλαβά, με καρύδια και φύλλο που το άνοιγε μόνη της.
Στόλιζε και τη σάλα της και δεχότανε επισκέψεις, κυρίως γυναικών και κοριτσιών. Στη σάλα είχε κι ένα μεγάλο κασόνι, για καναπέ κι έρριχνε επάνω του λευκό καθαρό σεντόνι για στολισμό. Μια χρονιά κάμανε επίσκεψη δύο νεαρές κοπέλλες, η Ασήμω του δάσκαλου του Παπαθεοδώρου και η Ασήμω του Παπαχαρίδημου, πρώτες ξαδελφάδες θεωρούσαν τους Σκεντζαίους στενούς συγγενείς, γιατί η γιαγιά τους η Παπαθοδωριά ήταν Σκεντζοπούλα. Μπήκαν στη σάλα, χαιρέτησαν πολυχρονίζοντας και η Μιλιά, για να τις τιμήσει, ως δασκαλοπαπαδούδισσες, είπε σ' αυτές να καθήσουν στο κασόνι-καναπέ. Είχε ρίξει επάνω στο κασόνι το καθαρό λευκό σεντόνι, αλλά είχε ξεχάσει να βάλει το κούπωμα στο κασόνι. Αυτές χαχανίζοντας, γιατι ήσαν διαολοκόριτσια, πήγαν να καθήσουν. Μόλις ακούμπησαν οι πισινοί τους, έπεσαν και οι δύο μέσα στην κασόνα με τα πόδια προς τα κεραμίδια. Ευτυχώς δεν τραυματίστηκαν, γιατί τα νεαρά σώματά τους ήταν λάστιχο, παθαίνουν τίποτες οι γάτες από πέσιμο; Έμεινε το πάθημά τους ιστορικό.
Τώρα, γριούλες ζαρωμένες πια, όταν συναντιούνται στο χωριό, θυμούνται νοσταλγικά τα νειάτα τους, διηγούνται το πάθημά τους με το κασόνι της Μιλιάς και γελάνε, όπως τότε, που ήσαν κοριτσάκια γεμάτα όνειρα κι ελπίδες.
Ο Βγενύσης, επειδή είχε μεγάλη οικογένεια και το πατρικό σπίτι, το μισό, ήταν μια σταλιά, έφτιαξε καινούριο σπίτι εκεί που κατηφορίζουμε για Προγιωργούλα, απέναντι και νότια από το Προυνζαϊίκο σπίτι
Τα γίδια του, που κρατάγανε από τα γίδια του πατέρα του, τα βάσταγε μέχρι και τα γεράματά του. Όταν τα πόδια του αδυνατέψανε και δεν μπορούσαν να βαστάξουν το κορμί, τότε και μόνο αποχωρίστηκε τη γιδοκοπή του. Δεν άκουγε το κελάηδημα του γλυκόλαλου "ζακυθινού του" μαράζωσε και πέθανε.
Η συνέχεα για το Πρυοβολαίικο στο περιοδικό «Φολόη»…
Ευχαριστώ τον Μπάμπη Παπαθεοδώρου για την ευγενική παραχώρηση του άρθρου.
Φολόη, η περιοχή των Κενταύρων
- Εισαγωγή
- Κάπελη, η νερομάνα
- Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ανάμεσα στην Κάπελη και τη Μυθολογία
- Υποδομές, το μόνιμο πρόβλημα
- Στο μεταξύ, όμως;
- Οι πολίτες τα Φολόης δίνουν το μήνυμα
- Πούσι- Δούκα: Η Ιστορία ως μοχλός ανάπτυξης
Εισαγωγή
Η περιοχή της Φολόης αποτυπώνει τις παραμελημένες δυνατότητες ανάπτυξης ολόκληρης της ορεινής Ηλείας, δηλαδή και των δυο ορεινών όγκων (Ανδρίτσαινα, Πηνεία). Διαθέτει μοναδική φυσική ομορφιά κι αναφορές στην ελληνική Μυθολογία, έχει δηλαδή τις πιο καλές αναπτυξιακές προϋποθέσεις. Από την άλλη μεριά, όμως, έχει αφεθεί στην τύχη της, με αποτέλεσμα οι πόλεις και τα χωριά της να ερημώνουν, το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της να πέφτει συνέχεια και, όπως συμβαίνει σε ολόκληρη την ελληνική ύπαιθρο, τα παιδιά της να την εγκαταλείπουν για μια καλύτερη, πλην όμως αβέβαιη τύχη.
Είναι σαφές κατά τη γνώμη μου ότι η αναπτυξιακή προοπτική της Φολόης βρίσκεται στην ανάδειξη των περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων της, με επίκεντρο το εκπληκτικής ωραιότητας και ποικιλίας δρυοδάσος της Κάπελης. Σταδιακά το κύριο βάρος της απασχόλησης των κατοίκων στην περιοχή πιστεύω πως πρέπει να περάσει στην προβολή των φυσικών χαρισμάτων της Φολόης. Αυτά μπορούν όχι απλώς να θρέψουν τους ντόπιους, αλλά να γίνουν κύριος παράγων επιστροφής νέων ανθρώπων στον τόπο που γεννήθηκαν. Παράλληλα με την αμιγώς περιβαλλοντική διάσταση, η Φολόη πρέπει να αναδείξει τα μυθολογικά στοιχεία που συνδέονται με αυτήν, δηλαδή την ιστορία των Κενταύρων, και να την «πλέξει» με το δάσος. Έχω γράψει σε πολλά σημεία αυτού του βιβλίου ότι τέτοιες πρωτοβουλίες χρηματοδοτούνται αδρά από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμα και σε ποσοστό 100%, αν πρόκειται για πρωτοβουλίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Κάπελη, η νερομάνα
Το εκπληκτικής ομορφιάς δρυοδάσος της Κάπελης μπορεί να γίνει η ατμομηχανή για την ανάπτυξη της Φολόης. Είναι ένα από τα σπανιότερα δάση, μοναδικό στα Βαλκάνια. Οι βελανιδιές του είναι ψηλές, άλλες ευθείς σαν κυπαρίσσια και άλλες χοντρές πολύκλωνες σαν «βασίλισσες του δάσους». Εδώ, θέλω να μιλήσω καθαρά και να πω τα πράγματα όπως τα αντιλαμβάνομαι: Η Κάπελη μπορεί να γίνει η νερομάνα ολόκληρου του ορεινού όγκου. Το εκτάσεως 40.000 στρεμμάτων δρυοδάσος που προστατεύεται από το Κοινοτικό Δίκαιο Natura 2000, μπορεί να θρέψει τους κατοίκους της Φολόης, αλλά και της Πηνείας, της Λασιώνας και της Λαμπείας, καθώς και όσους έλθουν να επενδύσουν και να εργαστούν στην περιοχή. Φτάνει μόνο οι προσδοκίες όλων αυτών να είναι βασισμένες σε ρεαλιστικά δεδομένα που θα προκύπτουν από μελέτη της περιοχής σε σχέση με τη σχεδιαζόμενη κάθε φορά επένδυση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ήπια τουριστική αξιοποίηση της Κάπελης μέσα από τον εναλλακτικό τουρισμό του βουνού, μπορεί σε σύντομο χρονικό διάστημα να δημιουργήσει δεκάδες θέσεις εργασίας σε ειδικότητες όπως ορειβάτες, χειριστές ασυρμάτων, οδηγοί αυτοκινήτων 4Χ4, νοσηλευτές, ειδικοί στις τηλεπικοινωνίες, περιβαλλοντολόγοι με σπουδές και γνώσεις, φύλακες κλπ.
Χωρίς να είμαι ειδικός, θα πρότεινα να σεβαστούμε τη φύση που χώρισε την Αντρωνέικη Κάπελη με μια μεγάλη χαράδρα από την Κουμανέικη και να φροντίσουμε να μοιράσουμε τις δραστηριότητες στις δυο μεριές του μεγάλου δάσους. Η τουριστική αξιοποίηση της Κάπελης πρέπει να εξελιχθεί παράλληλα με την ίδρυση και λειτουργία ενός μεγάλου Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με έδρα το Κούμανι, όπως αναφέρω αναλυτικά πιο κάτω.
Στόχος και των δυο πλευρών, που θα λειτουργούν συμπληρωματικά, είναι να γίνει το δρυοδάσος της Κάπελης ευρύτερα γνωστό όχι μόνο ως όνομα, αλλά και ως μικρόκοσμος εκατοντάδων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Πέραν των χαρακτηριστικών που έχουν οι ευθύκορμες βελανιδιές, η περιβαλλοντική ανάδειξη της υπόλοιπης χλωρίδας μπορεί να γίνει επιστήμη στην Κάπελη: Γιατί κάτω από τη δρυ του δάσους φυτρώνουν μόνο η φτερίνα και τα σφερδούκλια; Πού αλλού μπορεί ο επισκέπτης να βρει συγκεντρωμένες καστανιές, πλατάνια, πουρνάρια, αριές, κουμαριές, ρείκια, σπάρτα, καρυδιές, οπωροφόρα δέντρα και στα ορεινότερα του δάσους ακόμα και σφάκα; Ως προς την πανίδα, η Κάπελη έχει ανάμεσα στα δέντρα της έναν ολόκληρο κόσμο: λαγούς, κουνάβια, αλεπούδες, τσακάλια, νυφίτσες, σκαντζόχοιρους και χελώνες. Από ορνιθοπανίδα συναντάμε πέρδικες, μπεκάτσες, φάσες, κίσες, κούκους, τρυγόνια, τσαλαπετεινούς, κορυδαλλούς, δρυοκολάπτες, αετούς, οξιές, αετομάχια, ξεφτέρια και κουκουβάγιες. Όλα αυτά μπορούν να αναδειχθούν μέσα από τα μονοπάτια πεζοπορίας που ήδη υπάρχουν στο δάσος. Η Κάπελη είναι άνυδρη και ξηρή το καλοκαίρι. Διατηρείται μόνο από την υγρασία, η οποία συντηρείται στο έδαφος λόγω της πυκνότητας των δέντρων που δεν αφήνουν τον ήλιο να περάσει.
Αυτόνομος παράγων τουριστικής αξιοποίησης μπορεί να είναι το γεγονός ότι στην περιοχή «Λάκα-πούσι» δεντροφυτεύτηκε έκταση 100 στρεμμάτων πριν περίπου 20 χρόνια ώστε να χρησιμεύσει για παραγωγή νέων φυτών. Άλλο κεφάλαιο στην προσπάθεια προσέλκυσης τουριστών είναι τα «κρυφά δώρα» του δάσους στους επισκέπτες του: Φλεβιά βρύση, Βούλας καταράχι, Μπαραγκές, Μυκηναϊκοί τάφοι Αγίας Τριάδας, Άγιος Ιωάννης…
Πολλοί αριθμημένοι δασικοί δρόμοι διασχίζουν την Κάπελη που προσφέρεται για ιππασία και ποδηλατοδρομία, πράγμα που σημαίνει νέες θέσεις εργασίας για τους ντόπιους. Η περιβαλλοντική ποιότητα του δάσους επιβεβαιώνεται από την αξιολόγηση ως σημαντική περιοχή για τα πουλιά της Ελλάδος (ΣΠΠΕ). Εξειδικευμένη δουλειά για τα πουλιά του δάσους σημαίνει κι άλλες θέσεις εργασίας…
Άλλωστε, η «Ηλειακή ΑΕΤΑ» πραγματοποίησε μια περιβαλλοντική μελέτη για ολόκληρο το οροπέδιο της Φολόης, που περιλάμβανε περιοχές των δήμων Φολόης, Πηνείας, Λασιώνας και Ωλένης. Η μελέτη νομίζω ότι πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαλόγου με τους πολίτες –κι αυτό δεν είναι έργο των επιστημόνων, αλλά των πολιτικών- για να γίνει γνωστή στους άμεσα ενδιαφερόμενους και για να στηριχτεί από αυτούς.
Προσπαθώ να εξηγήσω ότι όλα αυτά τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ζητήματα σε όσους είναι ευαίσθητοι και φίλοι με το Περιβάλλον, μπορούν να γίνουν παράγων πλουτισμού των κατοίκων των περιοχών γύρω από το δάσος της Κάπελης. Το Ταμείο Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο χρηματοδοτούν τη δημιουργία και συντήρηση τέτοιων υποδομών. Ένας ολόκληρος κόσμος προκοπής και εργασίας είναι κρυμμένος κάτω από τις ευθύκορμες βελανιδιές της Κάπελης και περιμένει πρώτα πολιτικούς με όραμα και δράση να ανοίξουν δρόμους, στη συνέχεια τολμηρούς επιχειρηματίες που θα διαβλέψουν τις προοπτικές της περιοχής και πρώτοι θα επενδύσουν εκεί και αργότερα πρόθυμους ανθρώπους να επιστρέψουν από τις μεγαλουπόλεις στην αναντικατάστατη φύση και να εργαστούν εκεί, εξασφαλίζοντας στους εαυτούς και τις οικογένειές τους αξιοζήλευτο επίπεδο ζωής.
Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ανάμεσα στην Κάπελη και τη μυθολογία
Όταν μιλάμε για τουριστική αξιοποίηση, είναι ευνόητο ότι ούτε αλλοίωση του Περιβάλλοντος ανεχόμαστε, ούτε αλλοτρίωση των κατοίκων επιτρέπουμε. Η τουριστική αξιοποίηση θησαυρών όπως η Κάπελη προϋποθέτει παράλληλη εκπαίδευση για το Περιβάλλον. Είναι λοιπόν ευκαιρία, να αποκαταστήσουμε μια ακόμα παλιά αδικία του ΠΑΣΟΚ προς τη Φολόη και να συζητήσουμε σοβαρά τους τρόπους δημιουργίας ενός Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην περιοχή, με έδρα το Κούμανι.
Καλό είναι να θυμηθούμε τι έχει γίνει με το ΚΠΕ Φολόης, για να αποκαθιστούμε την αλήθεια και να θεραπεύουμε τις αδικίες. Το 2002 ο τότε πρωθυπουργός κ. Κώστας Σημίτης επισκέφθηκε την περιοχή και ανήγγειλε τη δημιουργία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Κούμανι. Όλοι τότε το είδαμε με ικανοποίηση και περιμέναμε το αυτονόητο: Να προβλεφθούν τα ανάλογα κονδύλια στον προϋπολογισμό του επόμενου έτους (2003), ώστε η δέσμευση κοτζάμ πρωθυπουργού να αρχίσει το συντομότερο να υλοποιείται. Μάταια. Παρά το ότι θα μπορούσαν να αντληθούν από τότε κονδύλια από το Γ! ΚΠΣ, δεν έγινε απολύτως καμία ενέργεια μετά τις λεκτικές υποσχέσεις του τότε πρωθυπουργού, ούτε στον προϋπολογισμό του 2003, ούτε σε αυτόν του 2004, τον τελευταίο που έκανε το ΠΑΣΟΚ. Μάλιστα, όταν ξεκινήσαμε στο Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας να αναμορφώνουμε τη Μαθητική Εστία Κρεστένων, προκειμένου να φιλοξενήσει εκεί το πρώτο ΚΠΕ της Ηλείας, ορισμένοι θρασείς από το ΠΑΣΟΚ, μας… κατηγόρησαν κι από πάνω γιατί, λέει, προτιμήθηκαν τα Κρέστενα που ήταν κοντά στη Βρίνα, το χωριό μου και, δήθεν, αδίκησα το Κούμανι
Δεν με εκπλήσσουν αυτές οι ασκήσεις μικροπολιτικής. Είναι ακριβώς εκείνες που καταδίκασαν την Ηλεία στην προτελευταία θέση ανάπτυξης σε όλη την Ελλάδα. Απλώς είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσω την αλήθεια: Ως πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας είχα εκ του νόμου αρμοδιότητα να προχωρήσω στη δημιουργία ΚΠΕ μόνο όπου υπήρχε Εστία του Ιδρύματος, όχι αλλού. Συνεπώς δεν υπήρξε για μένα κανένα δίλημμα αν θα γίνει ΚΠΕ στα Κρέστενα, όπου είχαμε κι έχουμε Εστία, ή στο Κούμανι, όπου δεν έχουμε. Ο ίδιος ο νόμος μου απαγόρευε εκ της θέσεώς μου να ασχοληθώ με το ΚΠΕ στο Κούμανι. Κι αντί αυτοί οι κύριοι να ζητήσουν εξηγήσεις από τον κ. Σημίτη (τον οποίο συχνά- πυκνά συναντούν στο Κορακοχώρι) για την ασυνέπεια λόγων και έργων σε ό,τι αφορά στο ΚΠΕ Φολόης, θεώρησαν ότι εγώ είμαι εύκολος στόχος και μου επιτέθηκαν με τέτοια έωλα επιχειρήματα. Ελπίζω να μην κάνουν το ίδιο λάθος στο μέλλον.
Σήμερα είναι ώριμη η τοπική κοινωνία της Φολόης για ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, που από την αρχή θα σχεδιαστεί ώστε να είναι αυτοχρηματοδοτούμενο. Είναι γνωστό ότι σε λίγο καιρό, μόνο τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που θα μπορούν να καλύψουν τα έξοδά τους με τις δραστηριότητές τους θα συνεχίσουν να λειτουργούν. Προτείνω να αρχίσει τώρα αμέσως η προεργασία με πρωτοβουλία του Δήμου Φολόης, με τη δημιουργία μιας διακομματικής επιτροπής που σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (όχι πάνω από 6 μήνες) θα παρουσιάσει τα δεδομένα και θα υποδείξει τρόπους διεκδίκησης και σωστής προετοιμασίας για το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Φολόης.
Υποδομές, το μόνιμο πρόβλημα
Κι εδώ, ισχύει ό,τι έχω αναφέρει σε όλες ανεξαιρέτως τις περιοχές της Ηλείας: Είναι άμεση ανάγκη και πρώτη προτεραιότητα ο γενναίος εκσυγχρονισμός των υποδομών, ώστε όταν το τοπικό αναπτυξιακό σχέδιο αρχίσει να εφαρμόζεται, να μην υπάρχουν δομικού τύπου ελλείψεις, όπως η ύδρευση, η οδοποιία κλπ, που θα γίνουν «θηλιά στο λαιμό» της ανάπτυξης. Στη Φολόη, ήδη άργησε πολύ η βελτίωση του δρόμου Βιλιζέικα- Χάνια- Λάλα με ταυτόχρονη ασφαλτόστρωση του δρόμου από του Λάλα προς την 111 και Λάλα- Αρχαίας Ολυμπίας. Στο μεταξύ, δεν έχουν γίνει ούτε τα αυτονόητα: Είναι γνωστό σε όλους τους κατοίκους και περαστικούς της περιοχής ότι πολύ συχνά ο δρόμος Πέρσαινα- Πούσι είναι δύσβατος λόγω ομίχλης, χωρίς εκεί να υπάρχουν ανάλογες διευκολύνσεις στους οδηγούς.
Ειδικά για περιοχής όπως η Φολόη, πρέπει να δοθεί ειδικό βάρος στο φωτισμό των πόλεων και των χωριών, αλλά και όσο το δυνατόν περισσότερων σημείων του οδικού δικτύου.
Η αντικατάσταση των πεπαλαιωμένων δικτύων ύδρευσης είναι επίσης ζήτημα πρώτης προτεραιότητας, καθώς μόνο νέα δίκτυα ύδρευσης μπορούν να αξιοποιήσουν το τεράστιο έργο της υδροδότησης της Ηλείας από τον Ερύμανθο. Πρόσφατα εγκρίθηκε η αλλαγή του δικτύου στη Νεμούτα.
Στο μεταξύ, όμως;
Η μετάβαση από τη στασιμότητα του σήμερα στην ανάπτυξη του αύριο μέσω του τουρισμού, προϋποθέτει από μια σοβαρή Πολιτεία τη δημιουργία ενδιάμεσων σταδίων προστασίας των σημερινών εργαζόμένων, κι όταν μιλάμε για τη Φολόη, εννοούμε κυρίως των κτηνοτρόφων, με εντονότερη παρουσία κτηνιάτρων και γεωπόνων. Μετά την πυρκαγιά του 1998, οι κάτοικοι της Πέρσαινας ουσιαστικά σταμάτησαν να ασχολούνται με το ρετσίνι και το κάρβουνο, ενώ για το λάδι πρέπει να περάσουν πάρα πολλά χρόνια. Από τότε το πιο ορεινό χωριό της Φολόης ασχολείται αποκλειστικά με την κτηνοτροφία. Σήμερα πια γνωρίζουν ότι αυτός ο δρόμος δεν οδηγεί στην ανάπτυξη: Τα παιδιά τους δεν μένουν εκεί. Φεύγουν μετά το τέλος του σχολείου, όπως συμβαίνει στα περισσότερα χωριά και κεφαλοχώρια της Ηλείας. Κάθε νοικοκυριό έχει από 50 πρόβατα και πάνω, αλλά με τα νέα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τέτοιες κτηνοτροφικές μονάδες δεν μπορούν να επιβιώσουν. Αντίστοιχα προβλήματα έχει και το Κούμανι, ωστόσο εκεί μπορεί να λειτουργήσει, όπως ανέφερα παραπάνω, ένα προσεκτικά σχεδιασμένο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
Η τοπική κοινωνία χρειάζεται από τη μια μεριά να αφομοιώσει την ανάγκη να επενδύσει πρωτίστως στον τουρισμό ως μοχλό ανάπτυξής της και δευτερευόντως στις παραδοσιακές της ασχολίες, δηλ. την κτηνοτροφία, και από την άλλη να προσδιορίσει, με τη βοήθεια ειδικών, το κρίσιμο μεσοδιάστημα μετάβασης και να κατοχυρώσει το εισόδημά της από την Πολιτεία. Εάν παρουσιάσει μια τέτοια συνολική αντιμετώπιση του θέματος, δεν νομίζω ότι η Πολιτεία θα της αρνηθεί τη στήριξη στην μεταβατική περίοδο.
Οι πολίτες της Φολόης δίνουν το μήνυμα
Ήδη οι κάτοικοι της περιοχής έχουν οργανωθεί στους συλλόγους τους και είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν σε μια οργανωμένη και αξιόπιστη προσπάθεια της Πολιτείας (Κεντρική εξουσία και Αυτοδιοίκηση) για να αναπτυχθεί η Φολόη. Για παράδειγμα, είναι γνωστή σε ολόκληρο το νομό η προσπάθεια που κάνει η «Ένωση Κουμανιωτών Ηλείας» να κινητοποιήσει όλους όσοι αισθάνονται την περιοχή αυτή πατρίδα τους, ώστε να διεκδικούν και να αγωνίζονται. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν τον Αύγουστο του 2005 να εγκαινιαστεί το στολίδι της πόλης, το Πολιτιστικό Κέντρο Κούμανι. Είναι ένα ακόμα παράδειγμα για τη μεγάλη, την τεράστια δύναμη που διαθέτει στη σημερινή εποχή η Κοινωνία των Πολιτών, δηλαδή η δράση των ενεργών πολιτών μέσα από τέτοιους συλλόγους.
Παράλληλη είναι η δράση που αφορά στην περιβαλλοντική ευαισθησία: Ο Πολιτιστικός και Φυσιολατρικός Σύλλογος Προδρόμου Κάπελης «Ο Άγιος Ιωάννης» διοργανώνει τακτικά το πέρασμα της Κάπελης, μπλέκοντας κι άλλους φορείς: Συνήθως προηγείται ενημέρωση για την πεζοπορία από Ομάδες Διάσωσης (όπως εκείνη της Πάτρας), ενώ μετά την πεζοπορία υπάρχουν ομιλίες και ανταλλαγή απόψεων από όσους περπάτησαν τις μαγικές διαδρομές της Κάπελης, ακόμα και εκδηλώσεις με χορευτικά συγκροτήματα. Στην Κάπελη έρχεται συχνά και ο Πεζοπορικός Όμιλος Αμαλιάδας, αλλά και άλλοι σύλλογοι παρόμοιων δράσεων, αποδεικνύοντας ότι οι πολίτες, δηλαδή η κοινωνία, έχει ξεπεράσει την πολιτική της εκπροσώπηση, καθώς η τελευταία αδυνατεί, μέχρι σήμερα, να οργανώσει την ανάπτυξη της περιοχής πάνω στις συντεταγμένες που η ίδια η τοπική κοινωνία έχει χαράξει. Υπάρχουν, όμως και μεμονωμένες κινήσεις προστασίας κι ανάδειξης του φυσικού κάλλους της περιοχής. Ένας κάτοικος της περιοχής με περιβαλλοντικές ευαισθησίες, ο κ. Γιάννης Μαρκόπουλος μάζεψε φίλους και γνωστούς και, χωρίς συλλόγους και άλλους φορείς, ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2006 μια προσπάθεια καθαρισμού ενός μέρους του δάσους της Κάπελης από περιττά αντικείμενα και σκουπίδια.
Προτείνω στην Αυτοδιοίκηση να συνεννοηθεί με όλους αυτούς τους Συλλόγους και να προχωρήσει σε δυο κινήσεις: Από τη μια μεριά να χρηματοδοτήσει μια πανελλήνια καμπάνια για την επίσκεψη στην Κάπελη ανθρώπων από όλη την Ελλάδα, κι από την άλλη να οργανώσει με προσοχή και φαντασία μια ετήσια μεγάλη εκδήλωση γύρω από την Κάπελη, όπου οι μέχρι σήμερα φυσιολατρικές δράσεις θα εμπλουτίζονται με παρουσίαση των μυθολογικών στοιχείων της Φολόης. Επίσης θα κυκλοφορούν βιβλία, DVD και άλλο οπτικοακουστικό υλικό με πληροφορίες για το δρυοδάσος, ντοκιμαντέρ που θα γυριστούν εκεί κλπ. Όλα αυτά σημαίνουν νέες θέσεις εργασίας για νέα παιδιά που ασχολούνται με την πληροφορική και σήμερα στενάζουν άνεργα ή υποαπασχολούμενα στην Αθήνα και τα άλλα αστικά κέντρα. Επίσης σημαίνουν καλοπληρωμένη δουλειά για περιβαλλοντολόγους, ταξιδιωτικά γραφεία, αλλά και έξυπνους ανθρώπους που θα αντιληφθούν ότι τέτοιες πρωτοβουλίες θα φέρουν κόσμο στη Φολόη, συνεπώς θα χρειαστεί αυτός ο κόσμος κάπου να τρώει και να κοιμάται. Ο ΕΟΜΜΕΧ αλλά και άλλα, ειδικά προγράμματα, όπως το LEADER χρηματοδοτούν επιχειρηματικές προτάσεις για μικρές μονάδες σίτισης και στέγασης, κυρίως με οικοτουριστικό και αγροτουριστικό προσανατολισμό. Σε αυτά κυρίαρχο ρόλο θα παίξει και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
Πούσι- Δούκα: Η ιστορία ως μοχλός ανάπτυξης
Να θυμηθούμε εδώ ότι κάθε Ιούνιο πραγματοποιείται στο Πούσι σειρά εκδηλώσεων για την ιστορική μάχη στο Πούσι τον Ιούνιο του 1821, που σήμανε την αρχή της απελευθέρωσης της Ηλείας από τον τουρκικό ζυγό. Μια και μπήκαμε στα ιστορικά- πολιτιστικά, είναι ανάγκη να σταθούμε στο χωριό Δούκα. Είναι ένας τόπος λογίων κι αγωνιστών, με ιστορία πριν την Ελληνική Επανάσταση, όταν λειτουργούσε η περίφημη Σχολή Παπαγεωργάκη με την πολύτιμη για την περίοδο εκείνη Βιβλιοθήκη της. Τα δυο ξωκλήσια, του Αγίου Γεωργίου στην Κάπελη και της Αγίας Παρασκευής στις πηγές της Αύρας, στο «Μονοπάτι του μπαρουτιού», όπως αποκαλείται, είναι απαραίτητο να ενταχθούν στο τοπικό αναπτυξιακό σχέδιο. Το χωριό πρέπει να αξιοποιήσει το μεγάλο κληροδότημα του Αθανάσιου Ευθυμίου, και βεβαίως την πολύτιμη συλλογή του Ιωάννη Σπηλιόπουλου, η οποία μπορεί να αποτελέσει το υλικό για μια μόνιμη έκθεση στο παλιό σχολείο του χωριού, στο ιστορικό Γυμνάσιο Δούκα
Βιβλίο για την ανάπτυξη της Ηλείας από τον Διαμαντή Σεϊτανίδη.
Μέρος του άρθρου προέρχεται απο την ιστοσελίδα μας.