Η παράδοση αναφέρει ότι η ημέρα της Αποκριάς, είναι μια διαφορετική από τις άλλες και δια μέσω των Αποκριάτικων εκδηλώσεων, οι συμμετέχοντες με τον τρόπο τους, ξεσκεπάζουν τον εαυτόν τους σατιρίζοντας, επιδεικνύοντας και αναδεικνύοντας προσωπικότητες, παράπονα, προβλήματα, βλέψεις, θέσεις, σκέψεις, τάσεις, ικανότητες, αισθήματα, καθημερινότητα, μορφές και επεισόδια.
Ένα από τα πολλά σκωπτικά τραγούδια που τραγουδιούνται και χορεύονται στην Βόρεια ορεινή Ηλεία, είναι και αυτό το τραγούδι της κακοπαντρειάς. Το τραγούδι καταγράφηκε στην περιοχή της Πηνείας, του νομού Ηλείας, και θεωρείται εξαίρετο και μοναδικό στο είδος του, όπου τραγουδιόταν και χορευόταν μόνο κατά τις αποκριές από άνδρες και γυναίκες.
Γενικά στον συγκεκριμένο χορό πιάνονται (συμμετέχουν) όσοι –ες έχουν πανδρευτεί με προξενιό και κυρίως παρά την θέληση[1] τους. Ο χορός, δεν έχει χρονικά όρια και χορεύεται από ακαθόριστο αριθμό χορευτών. Αναφέρεται, ότι πρώτα το χόρευαν ξεχωριστά οι άνδρες, τραγουδώντας τα δικά τους λόγια. Και μόλις τελείωναν και κόπαζε το στάχτωμα, το αλεύρωμα, ή και το μουτζούρωμα, τότε αναλάμβαναν οι γυναίκες τον δικό τους χορό.
Γενικά ο χορός είναι ο ίδιος, η μόνη διαφορά εντοπίζεται μόνο στα λόγια των ανδρών από αυτά των γυναικών. Όλοι οι χορευτές πιάνονταν με τα χέρια, όπως συνήθως πιάνονται στα τραγούδια της Πελοποννήσου, στο ύψος της μέσης και το τραγουδούσαν άρχοντος από τον πρωτοχορευτή ή πρωτοχορεύτρια.
Το ανδρικό τραγούδι, άρχιζε τραγουδώντας όλοι μαζί: «Μαυρομαλλούσες και ξανθιές με βάλανε στην μέση, για να διαλέξω μάνα μου, απ’ ούλες ποια μ’ αρέσει».Και στην συνέχεια με την χορευτική σειρά, ο πρώτος τραγουδώντας άρχιζε με τον εξής στίχο:
«Να διαλέξω την Ελένη, κάπως δεν με παραθέλει».
Τότε, όλοι οι υπόλοιποι πλην αυτού, πάντα τραγουδώντας επαναλάμβαναν τον ίδιο στίχο[2]. Έπειτα συνέχιζε ο επόμενος, πάντα εμπλέκοντας το όνομα της γυναίκας του και πάλι επαναλάμβαναν οι υπόλοιποι και συνεχιζόταν ούτω καθεξής μέχρι να τελειώσουν όλοι οι χορευτές.
Σημείωση, ο κάθε χορευτής οπωσδήποτε έπρεπε ν’ αναφέρει τ’ όνομα της γυναίκας του. Εάν κάποιος, από λάθος ή σκόπιμα, δεν ανέφερε το όνομα της γυναίκας του, τότε οι υπόλοιποι τον έδιωχναν από τον χορό, και τον φώναζαν σώγαμπρο. Εάν μεταξύ αυτών συμμετείχε και κάποιος ανύπανδρος -η, πάντοτε προσπαθούσε ν’ αναφέρει κάποιο ουδέτερο γυναικείο -ανδρικό όνομα. Πάντως οι ανύπανδροι, και οι ερωτευμένοι δεν ανέφεραν τ’ όνομα της αγαπητικιάς για να μην κινήσει υποψίες στο χωριό του. Υπήρχαν όμως και εξαιρέσεις, όπου πολλοί με αυτό το τραγούδι έβρισκαν την ευκαιρία να δημοσιοποιήσουν τα αισθήματά τους και να προχωρήσουν σε γάμο. Ο χορός, γινόταν στην πλατεία και στην ομήγυρη τον παρακολουθούσαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων και οι γυναίκες των χορευτών, όπου η κάθε μια άκουγε τις σκέψεις, τα παράπονα, και την εκτίμηση του άνδρα της προς αυτήν[3].
Μαυρομαλλούσες και ξανθιές με βάλανε στην μέση
να διαλέξω μάνα μου απ’ ούλες ποια μ’ αρέσει.
Να διαλέξω την Ελένη, κάπως δεν με παραθέλει,
να διαλέξω την Βασίλω, σκιάζομαι μην φάω ξύλο,
να διαλέξω την Διαμάντω, θα μου κάνει το κουμάντο,
να διαλέξω την Χρυσούλα, θε να μου τα φάει ούλα,
να διαλέξω την Μαρία ,θα το παίζει και κυρία,
να διαλέξω την Σωτήρω, θα μου κάνει τον τρίτο γύρω,
να διαλέξω την Θανάσω, θα με κάνει να σκάσω,
να διαλέξω την Αλέξω, θα με κλείνει το βράδυ έξω.
να διαλέξω την Φροσύνη, δεν τις έχω εμπιστοσύνη,
να διαλέξω την Θεώνη, ούλη μέρα θα θυμώνει,
να διαλέξω την Ασημίνα, θα με κόψει η πείνα,
να διαλέξω την Πηνελόπη, πάνε χαμένοι ούλοι οι κόποι,
να διαλέξω την Βαγγελιώ, ούλη μέρα κουτσομπολιό,
να διαλέξω την Αντιγόνη, ούλο στρώνει και ξεστρώνει,
να διαλέξω, την Αστέρω, θα με κάνει να υποφέρω,
να διαλέξω την Κυπαρίσσω, την άλλη μέρα θα χωρίσω,
να διαλέξω την Παγώνα, δεν βγάνω τον Χειμώνα,
να διαλέξω την Σταμάτω, θε να σκούζω σαν τον γάτο,
να διαλέξω την Τασία, ούλη μέρα φασαρία,
να διαλέξω την Ζαχάρω, δεν την θέλω να την πάρω,
να διαλέξω την Φώτο, θα με χωρίσει με το πρώτο,
να διαλέξω την Τρυφώνη, ούτε πλένει ούτε ζυμώνει,
να διαλέξω την Κανέλλα, δεν την θέλω την τεμπέλα,
να διαλέξω την Θανάσω, ότι έχω το χάσω,
να διαλέξω την Βάγια, θε να μου κάνει μάγια,
να διαλέξω την Βασιλική, θα με βάλει φυλακή,
να διαλέξω την Σταμάτα, πάνε χαράμι τα δόλια νιάτα.
Μόλις τέλειωνε και ο τελευταίος, τότε όλοι μαζί χωρίς ν’ αφήσουν τα χέρια, ακολουθούσαν τον πρωτοχορευτή, ο οποίος ανάστρεφε το χορό προς τα έξω, εξακολουθώντας το κύκλο του χορού με αντίθετη πορεία[4] και με γυρισμένα τα σώματα και τα πρόσωπα προς τα έξω, να κοιτάζουν τους θεατές και συνάμα και τις γυναίκες τους, όπου τους παρακολουθούσαν όλοι μαζί. Πραγματοποιώντας αυτή την κίνηση, που για πρώτη φορά συμβαίνει σε ελληνικό παραδοσιακό χορό, τραγουδούσανε τους επόμενους στίχους χωρίς να χορεύουν:
«Τούτ’ ήταν που και αμάν- αμάν
τούτ’ ήταν που λέγανε,
τούτ’ ήταν που λέγανε
και μου την παινεύανε».
Και έπειτα ερχόταν η απάντηση τραγουδιστά, από τις γυναίκες τους και από τους υπόλοιπους θεατές, κάπως κοροϊδευτικά:
«Μην το λέτε, μην το λέτε, η αγάπη δεν ξεχνιέται».
Στην συνέχεια, οι γυναίκες, μετά το πέρας του τραγουδιού, έπαιρναν στάχτη και αλεύρι και τα εκσφενδόνιζαν προς τους άνδρες τους, για να στραβωθούν και να μην βλέπουν. Αυτό γινότανε σαν τιμωρία, λόγω του ότι έπρεπε πρώτα να ιδούν τις γυναίκες τους, πριν τις παντρευτούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις κρατούσαν σβησμένα κάρβουνα στα χέρια και τους μουτζούρωναν.
Έπειτα, και οι γυναίκες με την σειρά τους έπιαναν το χορό και σατίριζαν τις ιδιομορφίες και τα ελαττώματα των ανδρών τους, με τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο.
«Κιοτήδες και παλικαράδες με βάλανε στην μέση
να διαλέξω μάνα μου απ’ ούλους ποιος μ’ αρέσει».
Να διαλέξω τον Βαγγέλη, κάπως δεν με παραθέλει
να διαλέξω τον Θανάση, αχ ο μούλος θα με σκάσει
να διαλέξω, τον Αντώνη, κάθε μέρα θα θυμώνει
να διαλέξω τον Δημήτρη, θα με κλείσει μες το σπίτι.
να διαλέξω τον Αλέκο, θα με πατάει στο σβέρκο,
να διαλέξω τον Γιάννη, θα μου λείπει το φουστάνι,
να διαλέξω τον Ζαχαρία, ούλη μέρα φασαρία,
να διαλέξω τον Λιά, θα με φάει η ζαλιά,
να διαλέξω Ντίνο, θε να με χορταίνει ξύλο,
να διαλέξω τον Μιχάλη, δεν θα μετρώ το χάλι,
να διαλέξω τον Θέμη θε να με αφήκει έρμη,
να διαλέξω το Νικολή, θα μου σκάσει την χολή,
να διαλέξω τον Πολυχρόνη, ούλη μέρα θα θυμώνει,
να διαλέξω τον Σωτήρη, δεν μου κάνει το χατίρι
να διαλέξω, τον Τριάντο, θα μου κάνει αυτός κουμάντο,
να διαλέξω τον Λευτέρη, θα με κόψει με το μαχαίρι
να διαλέξω, τον Γιωργάκη, θα με τρώει το σαράκι,
να διαλέξω τον Αρμένη, τι κακό με περιμένει,
να διαλέξω τον Βασίλη, θα μου ψήσει ψάρι στα χείλη,
να διαλέξω τον Μελέτη, θα να με ’χει υπερέτη,
να διαλέξω τον Μεγακλή, ούλη μέρα φυλακή
να διαλέξω τον Κώστα, θα με φάει η φτώχεια,
να διαλέξω τον Πετρή, δεν θα έχω ούτε βρακί,
να διαλέξω τον Αντρέα, τρεις και την κακιά του μέρα,
να διαλέξω, τον Σπύρο, θα με στέλνει όλο στο μύλο,
να διαλέξω τον Παναγιώτη, θα μου φάει την νιότη.
Μόλις τέλειωνε και η τελευταία, τότε όλες μαζί χωρίς ν’ αφήσουν τα χέρια, ακολουθούσαν την πρωτοχορεύτρια, η οποία ανάστρεφε το χορό προς τα έξω, της εξακολουθώντας το κύκλο του χορού, με αντίθετη πορεία και με γυρισμένα τα σώματα και τα πρόσωπα προς τα έξω, να κοιτάζουν τους θεατές και συνάμα και τους άνδρες τους, που τις παρακολουθούσαν όλοι μαζί. Πραγματοποιώντας αυτή την κίνηση τραγουδάνε τους επόμενους στίχους χωρίς να χορεύουν:
«Τούτος ήταν που και αμάν- αμάν
τούτος ήταν που λέγανε,
τούτος ήταν που λέγανε
και μου τον παινεύανε».
Και έπειτα ερχόταν η απάντηση τραγουδιστά από τους άνδρες τους και από τους υπόλοιπους θεατές, κάπως κοροϊδευτικά:
«Μην το λέτε, μην το λέτε, η αγάπη δεν ξεχνιέται».
Τέλος μικροί- μεγάλοι, άνδρες- γυναίκες, έμπαιναν στο χορό και ξεκινούσε το μεγάλο γλέντι, της Αποκριάς.
[1] Ο χορός αυτός, μας παραπέμπει στην παλιά και πατροπαράδοτη τακτική του παντρέματος με προξενιό. Όπου παρά την θέληση, των υποψηφίων για παντρειά, η γνώμη και η επιμονή των γονέων, ακόμη και των προξενητάδων, ζευγάρωναν ανθρώπους με διαφορά ηλικίας, διαφορετικών απόψεων και ηθών, ακόμη και κοινωνικών τάξεων. Οι προξενητάδες, που φορούσαν την γιορτινή και μελωμένη γλώσσα, κατά την διαπραγμάτευση του προξενιού, παρέσυραν πολλούς ανθρώπους σε ανισσόροπες συζεύξεις, με ανορθόδοξα, παράδοξα και πολλές φορές μ’ εγκληματικά αποτελέσματα.
Πολλά προξενιά κατάληγαν σε γάμους και τύγχανε ο γαμπρός να ιδεί την νύφη για πρώτη φορά την ώρα του Μυστηρίου. Ενώ ακόμη, οι προξενητάδες, χρησιμοποιούσαν πολλά μέσα για να πετύχουν τον σκοπό τους, έδειχναν άλλη νύφη και άλλη ήταν η υποψήφια. Έτσι εάν υπήρχε κάποια άσχημη νύφη, την έκρυβαν και της απαγόρευαν να κάνει την εμφάνισή της, κατά την διαδικασία των προξενιών, και παρουσίαζαν ως νύφη καμιά αδερφή ή πρώτη ξαδέρφη και την ώρα του στεφανώματος παρουσίαζαν στο γαμπρό την πραγματική νύφη. Όσο για τυχόν αντιρρήσεις του γαμπρού τις σταματούσαν με πανωπροίκια, λεφτά ή και με φοβέρες. Στην φοβέρα έπαιρνε μέρος ο πρότερος έντιμος βίος, ο σκληρός αδερφός, ή πατέρας, το σόι, ακόμη και ούλο το χωριό. Πάντως, όπως και να είχαν τα γεγονότα, το διαζύγιο εκείνες τις εποχές ήταν όχι μόνο ανύπαρκτο, αλλά και δεν το χώραγε ο νους των.
[2] Όλοι οι Μοραΐτες σε συνεστιάσεις, σε γλέντια και σε αρκετούς χορούς, άνευ μουσικής, ερμήνευαν τα τραγούδια τους με αντιφωνικό τρόπο. Πρώτα τραγουδούσε την στροφή ένας ή μια ομάδα ανθρώπων και επαναλάμβανε η υπόλοιπη ομήγυρη.
[3] Μερικές γυναίκες, πολλές φορές, έβγαζαν το παπούτσια τους και κρατώντας το στο χέρι τους, όταν πλησίαζε η ώρα να τραγουδήσει ο άνδρας τους, νοηματικά τον απειλούσαν, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις μερικές, εκσφενδόνιζαν το παπούτσι εναντίον του.
[4] Η πρότυπη και ανάποδη κίνηση της πορείας του χορού, συμβόλιζε την αντίθεσή των προς την επιλογή, των συζύγων. Εν τω μεταξύ αυτή η αντίθετη επίσης συμβόλιζε, ότι δεν έπρεπε να φθάσουν την διάλυση του γάμου, όλα στην υπόλοιπη ζωή θα τους πήγαιναν ανάποδα και ότι ήδη ήταν αδύνατον ν’ ανακαλέσουν την πρώτη τους επιλογή.